Ήταν ακριβώς η εποχή που η Ερμούπολη βρισκόταν σε ένα φρενήρη βιομηχανικό οργασμό με εκατοντάδες μικρά και μεγάλα εργοστάσια και βιοτεχνίες να ξεφυτρώνουν παντού μέσα και έξω από την πόλη παράγοντας σχεδόν τα πάντα, από τα βασικά και χρήσιμα προϊόντα της εποχής. Ήταν η περίοδος που η Ερμούπολη αποσπώντας τον τιμητικό τίτλο «Το Μάντσεστερ της Μεσογείου» γίνεται διάσημη σε όλο τον κόσμο ως εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο. Το εργοστάσιο Υαλοποιίας ήταν η «Ανώνυμος Υαλουργική Εταιρία ο Ερμής». Ιδρυτής και ιδιοκτήτης του ήταν ο Δημήτρης Χ. Αργυρόπουλος.
Το εργοστάσιο του Δημήτρη Χ. Αργυρόπουλου βρισκόταν στο κτήριο που σήμερα βρίσκεται η εφορία – κέντρο εξυπηρέτησης πελατών λίγο πριν την πλατεία Ηρώων. Φυσικά το σημερινό κτήριο δεν έχει καμία σχέση με το εργοστάσιο της εποχής εκείνης.
Αξίζει να σας αναφέρω ότι σύμφωνα με μαρτυρίες το σπίτι του, βρισκόταν ακριβώς στην απέναντι γωνία του εργοστασίου. Είναι το πανέμορφο μεγάλο και ψηλό νεοκλασικό που ακόμα δεσπόζει και ξεχωρίζει ακόμα και σήμερα, πλήρως κατοικήσιμο, ακριβώς όπως έρχεται κάποιος από την Ερμούπολη και πριν βγει στην πλατεία Ηρώων.
Ο Δημήτριος Χρήστου Αργυρόπουλος δεν ήταν Συριανός. Γεννήθηκε στο Άργος το 1834. Μετακόμισε όμως στη Σύρο όταν ήταν 15 ετών με την οικογένεια του. Στη βιομηχανική Σύρο που εκείνα τα χρόνια βρισκόταν σε ένα φρενήρη βιομηχανικό οργασμό, πολύ γρήγορα αρχίζει να διακρίνεται το εμπορικό του πνεύμα όπου και ιδρύει την «Ανώνυμος Υαλουργική Εταιρία ο Ερμής» με το διάταγμα της 15/12/1873, Εφ. Κυβ. φ. 2, 14/1/1874.
Το υαλουργείο μόλις άρχισε την λειτουργία του και την παραγωγή, αρχίζει να παράγει κάθε χρήσιμο γυάλινο αντικείμενο της εποχής εκείνης. Ποτήρια, μπολ, μπουκάλια, κάθε χρηστικό αντικείμενο της εποχής αλλά και αλλά νέα πρωτοπόρα σχέδια επηρεασμένα από την Ευρωπαϊκή μόδα της εποχής.
Το γυαλί δεν ήταν άγνωστο στην Ελλάδα και τον κόσμο φυσικά, αλλά για πρώτη φορά παράγεται και παρουσιάζεται ελληνικό προϊόν γυαλιού και μάλιστα εξαιρετικής ποιότητας. Το εργοστάσιο πολύ γρήγορα γίνεται διάσημο στην Ελλάδα και στο εξωτερικό ακριβώς εξ' αιτίας αυτών των ποιοτικών προϊόντων του.
Ένα από τα σημαντικότερα και διάσημα προϊόντα του ήταν οι ηλεκτρικοί μονωτήρες -πρωτοπόρο προϊόν για την εποχή του- τους όποιους χρησιμοποίησε και η ΔΕΗ καθώς και αλλά εργοστάσια ηλεκτρισμού σε Ελλάδα και εξωτερικό. Είναι η εποχή που αρχίζει η βιομηχανική επανάσταση με τον ηλεκτρισμό να αντικαθιστά τα παλιά χειροκίνητα και ατμοκίνητα μηχανήματα. Τους μονωτήρες αυτούς ακόμα και σήμερα τους βλέπουμε αιωνόβιους στους στύλους της ΔΕΗ (να ξέρετε ότι είναι συλλεκτικοί όποτε μην τους πετάτε όταν τους βρίσκετε).
Το εργοστάσιο δίνει δουλειά σε πολλούς Συριανούς εργάτες. Αλλά οι εργοδηγοί και τεχνίτες ήταν Γάλλοι. Αυτοί ήξεραν και είχαν την τεχνογνωσία για την παραγωγή του γυαλιού. Οι Συριανοί δυστυχώς δεν γνώριζαν τίποτα και αυτό όπως θα διαβάσετε παρακάτω στάθηκε μοιραίο για την επιχείρηση του Αργυρόπουλου στην Ερμούπολη.
Το εργοστάσιο είχε μηχανήματα που είχε φέρει από την Γαλλία. Οι πρώτες ύλες επίσης εισάγονταν από την Γαλλία με αρκετά ακριβό κόστος όμως.
Είχε δύο φούρνους και έφτιαχνε μεταξύ άλλων επιτραπέζια είδη από λευκή και έγχρωμη ύαλο και φωτιστικά σε διάφορα χρώματα (μπλε, πράσινο, κόκκινο, λευκό, οπάλ κλπ). Για την κατασκευή του κόκκινου χρώματος γινόταν τότε η χρήση χρυσού, μετά η πρόοδος έδωσε νέα ώθηση και μπήκαν φθηνότερες ουσίες. Οι καινούργιες μέθοδοι τήξης ελάττωσαν την αξία του γυαλιού κι έτσι έγινε πιο προσιτό στον κόσμο με πολλές εφαρμογές στην καθημερινή του ζωή.
Το 1881 το εργοστάσιο του Αργυρόπουλου απασχολούσε τουλάχιστον 60 Συριανούς εργάτες και η ετήσια παράγωγη του ανέρχεται σε 200.000 δρχ. Πολλά χρήματα για την εποχή εκείνη. Η παράγωγη διοχετεύεται στις Κυκλάδες, την Πελοπόννησο, σε πολλά μέρη στην Ελλάδα και αρχίζει εξαγωγές στο εξωτερικό.
Ο Αργυρόπουλος σκέφτηκε να αναπτυχθεί ακόμα περισσότερο ανοίγοντας δεύτερο εργοστάσιο στον Πειραιά. Αυτό στάθηκε μοιραίο για το εργοστάσιο της Σύρου όπου δυστυχώς δύο χρόνια μετά το εργοστάσιο της Σύρου φαίνεται ότι κλείνει, για να μείνει μόνο το εργοστάσιο του Πειραιά. Ο κυριότερος λόγος του κλεισίματος ήταν η δυσκολία μεταφοράς και εύρεσης των πρώτων υλών στη Σύρο αλλά και η έλλειψη τεχνικώς καταρτισμένων Συριανών τεχνιτών. Έτσι λοιπόν το 1896 το εργοστάσιο μεταφέρεται στην βιομηχανική ζώνη του Πειραιά σε ιδιόκτητο κτήριο.
Ο Αργυρόπουλος όμως δεν ξεχνά ότι ξεκίνησε από τη Σύρο
Με υπερηφάνεια τονίζει στα πειραιώτικα επιστολόχαρτά του: «Ελληνικόν Υαλουργείον ο Ερμής. Το πρώτον εν Ελλάδι - Ιδρυθέν εν Σύρω τω 1870» με λογότυπο «Κόπω κτώνται τ’ αγαθά».
Το Συριανό υαλουργείο δεν ήταν το πρώτο στην Ελλάδα. Πληροφορίες μας λένε ότι το πρώτο ιδρύθηκε στον Πειραιά το 1835 κάποιου Βόλβη το οποίο χρεοκόπησε σε σύντομο διάστημα.
Το 1842 ιδρύθηκε με Γαλλικά Μασσαλιώτικα κεφάλαια το υαλουργείο του Αrnold Tsoche που το μετέφερε από την Κάρυστο στο λιμάνι της Μουνιχίας (Πασαλιμάνι). Σημειώνεται και στο χάρτη της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων του 1850.
Το υαλουργείο αναφέρεται σαν το μοναδικό στον προπολεμικό Πειραιά στους εμπορικούς οδηγούς και στις διαφημίσεις. Φαίνεται πως και η νέα διεύθυνση προχώρησε σε συγκρότηση εταιρίας. Σύμφωνα με το καθολικό των γενικών ισολογισμών των ετών 1922-23 η ετερόρρυθμος εταιρία του Χρήστου Αργυροπούλου και ΣΙΑ διαλύθηκε το καλοκαίρι του 1923.
Η εταιρεία συμμετείχε στη Διαρκή Έκθεση Ελληνικών Προϊόντων Αθήναι - Ζάππειον 1933-38. «Υπό το άπλετον ηλεκτρικόν φως, λαμποκοπούν ως υαλοδάμαντες τα περίφημα εκθέματα» από πυριτικό οξύ (άμμο) ασβέστιο (και τα δύο ελληνικά) ανθρακική σόδα και «ολίγα τινά χημικά προϊόντα εξευγενίζοντα την ποιότητα της υάλου». Το εργοστάσιο είχε τέσσερις κλιβάνους.
Σύμφωνα με τη Βιομηχανική Επιθεώρηση των ετών 1935-36 ο Χρήστος Δ. Αργυρόπουλος ήταν μέλος του Δ.Σ. του Συνδέσμου Ελλήνων Βιομηχάνων και Βιοτεχνών.
Στον τιμοκατάλογο του υαλουργείου με ημερομηνία 10/1/1941 που είχε τα γραφεία επί της οδού Αιτωλικού 3 και στο Μέγαρο Ζερβού (Τσαμαδού 28) καταγράφονται αναλυτικά οι κατηγορίες κάθε είδους με τις τιμές ανά δωδεκάδα ή ανά τεμάχιο: Ποτήρια (πρεσαριστά, φυσητά, τετορνευμένα) πιατέλες, δισκάκια, σαλατιέρες, κανάτια, κανδήλια, αλατοδοχεία, βάζα, δοχεία λαμπών, φιάλαι, φιαλίδια φαρμακείου, ανθοδοχεία, δαμιτζάναι, παγωνιέραι, κασπώ, αμπαζούρ, πλαφονιέρες, πώματα βάζων και άλλα που αν δε βρίσκονται σήμερα κάποια δείγματά τους σε παλιά σπίτια σε όλη την Ελλάδα σίγουρα στολίζουν ράφια παλαιοπωλείων.
Παναγιώτης Κουλουμπής
Syros Stories
Πηγές: Κώστας Πρέκας, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Σύλλογος Εργαζομένων Δήμου Πειραιά, Εφημερίδα ΠΕΙΡΑΙΟΡΑΜΑ, προσωπικό μου αρχείο.
Βιβλιογραφία
Ερμούπολη: Η δημιουργία μιας νέας πόλης στη Σύρο στις αρχές του 19ου αιώνα-Κόκκου, Αγγελική, Τραυλός, Ιωάννης Εκδόσεις: Εμπορική Τράπεζα
Η Ερμούπολη σαν παραμύθι. Δημήτρη Χάλαρη
Απογραφικαί πληροφορίαι περί των εν Ελλάδι ατμοκινήτων βιομηχανικών καταστημάτων. Υπό Αλεξάνδρου Μανσόλα. Τμηματάρχου της Δημοσίας Οικονομίας εν τω Υπουργείω των Εσωτερικών. Εν Αθήναις. Εκ του Εθνικού Τυπογραφείου. 1876. Σελ. 30.
Αρχείο Βοβολίνη, οικογένεια Πυρρή, φάκελος 1206.
Διαρκής Έκθεσις Ελληνικών Προϊόντων, 1933-38, Αθήναι - Ζάππειον, 1938.
Χριστίνα Αγριαντώνη. Οι απαρχές της εκβιομηχάνισης στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα. 1986.
Μαριάνθη Κοτέα, Η Βιομηχανική Ζώνη του Πειραιά (1860 - 1900), 1997.
Γιάννης Χατζημανωλάκης, Οι δήμαρχοι του νεότερου Πειραιά, 1999.
Γιάννης Κόκκωνας, Ο πολίτης Πέτρος Σκυλίτζης Ομηρίδης, Ε.Μ.Ν.Ε., 2003.
Γιάννης Γιαννιτσιώτης, Η κοινωνική ιστορία του Πειραιά, 1860 - 1910, 2006.
Λήδα Παπαστεφανάκη: Εργασία, τεχνολογία και φύλο στην ελληνική βιομηχανία (Η κλωστοϋφαντουργία του Πειραιά 1870 - 1940), Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο, 2009, σελ. 149 και 158.
