Ένα ακόμα ιδιαιτέρα σημαντικό και ιστορικής σημασίας μνημείο από το όποιο σχεδόν η πλειονότητα των κάτοικων της Σύρου καθώς και κάθε επισκέπτης οποιαδήποτε εποχή του χρόνου περνά από αυτό τουλάχιστον 3 με 4 φορές την ημέρα, μην παραλείποντας κάθε σχεδόν εορτή να κατέθετε κάποιο στεφάνι, με την πλειοψηφία να μην γνωρίζει (πλην ελαχίστων) ούτε την ονομασία του ούτε την σημασιολογική του ιδιότητα και φυσικά ούτε την ιστορία του.
Είναι αυτό το Μνημείο που βρίσκεται στο κηπάριο μπροστά ακριβώς από τον Ι.Ν. του Αγίου Νικολάου έργο του Βιτάλη αφιερωμένο «υπέρ των υπέρ Πίστεως και Πατρίδος απαγχονισθέντων, σφαγιασθέντων και κατά των ιερόν Αγώνα πεσόντων Ελλήνων και Φιλελλήνων, ων τα οστά κείνται άταφα εν γη Ελληνική μεν αλλά δούλη», δηλαδή Υπέρ των υπέρ πίστεως και πατρίδος απαγχονισμένων και σφαγιασθέντων κατά τους ιερούς αγώνες για την Ελευθερία Ελλήνων αλλά και Φιλελλήνων που όμως τα οστά τους είτε δεν βρεθήκαν ποτέ είτε έμειναν άταφα.» Ένα μνημείο τόσο ανατριχιαστικά ιερό όσο οι αγώνες της πατρίδας μας.
Το μνημείο αυτό το συνοδεύει μια από τις ωραιότερες και θαυμαστές ιστορίες που υπάρχουν για τα Ελληνικά Μνημεία σε όλη την Ελληνική Επικράτεια. Η ανάγνωση του θα σας πείσει ότι η ιστορία του ίσως και να είναι μοναδική σε όλη την ιστορία των μνημείων σε όλο τον κόσμο.
Κατ' αρχάς είναι το πρώτο μνημείο στον άγνωστο στρατιώτη του αγώνα του 1821 στην Ελλάδα. Σκεφτείτε μόνο ότι το διάσημο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη που βρίσκεται στην πλατεία Συντάγματος, μπροστά από το κτίριο της Βουλής των Ελλήνων κατασκευάστηκε τη δεκαετία του 1930. Πολλά χρόνια μετά από το μνημείο της Ερμούπολης.
Αντίθετα με την σημερινή εποχή όπου οι άρχοντες του τόπου αδιαφορούν εκκωφαντικά για κάθε τιμητική διάκριση σπουδαίων Συριανών (βλ. Στυλιανός Λυκούδης, ο εμπνευστής και δημιουργός της Υπηρεσίας Φάρων, του Συριανού Ήρωα Αεροπόρου Ιωάννη Χαλκιά ακόμα και αυτών των Εμμανουήλ Ροΐδη και Δημήτριου Βικέλα του σπουδαίου Συριανού Οραματιστή Αγωνιστή και Λόγιου που αναβίωσε τους Ολυμπιακούς Αγώνες που ενώ θα έπρεπε οι προτομές τους να κοσμούν κεντρικότατα σημεία του νησιού δεν υπάρχει απολύτως τίποτα και ούτε κάνεις ενδιαφέρεται να δημιουργήσει).
Κύριο μέλημα των σπουδαίων μορφωμένων και κοσμοπολιτών Ερμουπολιτών ήταν σχεδόν από τα πρώτα χρόνια που η Ερμούπολη είχε αρχίσει να δείχνει την μεγαλοπρέπεια της, να τιμήσουν αυτούς ακριβώς του ήρωες που εξαιτίας αυτών, οι άνθρωποι αυτοί βρεθήκαν στο νησί αυτό και μεγαλούργησαν με την ανανεωμένη ζωή και δράση τους.
Και όχι μόνο αυτό. Οι εξαίρετου ήθους και υψηλού πνευματικού επιπέδου αυτοί άνθρωποι θέλησαν επίσης να τιμήσουν και όσους συνέβαλαν με τα έργα, την διδασκαλία και τις πράξεις τους στην πνευματική αναγέννηση, όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και του νησιού που πλέον είχε μεταμορφωθεί σε ένα σπουδαίο οικονομικό και πολιτιστικό «κράτος εν κράτη» μέσα στην Ελληνική επικράτεια αλλά και σπουδαίο κόμβο μεταξύ ανατολής και δύσης.
Ένα από τα ωραιότερα μνημεία και ένα από τα πρώτα μνημεία που στήθηκαν στο νέο ελεύθερο Ελληνικό κράτος αποφασίστηκε να δημιουργηθεί και να στηθεί επί Συριανού εδάφους. Η πρώτη επίσημη απόφαση για την ανέγερση του μνημείου αυτό αποφασίστηκε από το Δημοτικό Συμβούλιο το 1858 όταν η Ελλάδα και η Ερμούπολη γιόρτασαν τα 25 χρόνια από τον ερχομό του Βασιλιά Όθωνα στην Ελλάδα.
Αμβρόσιος Δαμαλάς
Δήμαρχος της Σύρου εκείνη την περίοδο ήταν ο Αμβρόσιος Δαμαλάς μετά από πρόταση του Ζαννή Βούρου, δημογέροντα και πρόεδρου του τότε Συριανού Δημοτικού Συμβουλίου.
Αρχική σκέψη του Ζ.Α. Βούρου ήταν να φιλοτεχνηθεί μια προτομή του Όθωνα.
Πορτραίτο του Όθωνα. Έργο του Γιόζεφ Καρλ Στίλερ. & Ο θυρεός του Όθωνα - King Otto of Greece
Στη συνέχεια όμως και αμέσως μετά συζητήσεων με το αξιολογότατο από πλευράς προσωπικοτήτων που αποτελούταν το Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Σύρου της εποχής εκείνης πρότειναν να δημιουργηθεί σε περίοπτη θέση «… εν μεγαλοπρεπές Μνημείον υπέρ των υπέρ Πίστεως και Πατρίδος απαγχονισθέντων, σφαγιασθέντων και κατά των ιερόν Άγων πεσόντων Ελλήνων και Φιλέλληνα, ων τα οστά κείνται άταφα εν γη Ελληνική μεν αλλά δούλη»
Προσέξτε τι μνημείο σκέφτηκαν να δημιουργήσουν και που να το αφιερώσουν αυτοί οι υπέροχοι και θαυμαστοί άνθρωποι, όπως επίσης και τι άλλες ενέργειες θα έκαναν προκείμενου να γιορτάσουν την επίσκεψη του Βασιλέα!!!
Ο τότε πρόεδρος του Δημοτικού συμβουλίου Βούρος στην εισήγηση του (συγκρίνετε τις σημερινές εισηγήσεις…) και στον λόγο του αγορεύεται ένα λόγο ο οποίος χαρακτηριζόταν από πατριωτισμό και πίστη στα ιδανικά που καταξίωσαν τον αγώνα της Ελληνικής Ανεξαρτησίας. Τονίζοντας ΠΡΟΣΕΞΤΕ ΤΑ ΛΟΓΙΑ ΤΟΥ και πόσο ωραία γλώσσα και λεξιλόγιο χρησιμοποιεί. «… θέλομεν κοσμήσει την υφ ημών ανεγερθείσαν και οικισθείσαν πάλιν, δι ενός μνημείου αφθίτου διδάσκοντος τους μεθ` ημάς οτι αντρών Ελλήνων είναι απόγονοι, τον δε κατάπλεοντα ξένον ερωτώντα περί του υπέρ την πάλιν ιδρυμένου περιφανούς μνημείου πληροφορούντον τούτον, ότι ιδρυταί ατάφων, Ηρώων της τε Χριστιανικής πίστεως και της Ελληνικής Ελευθερίας μαρτύρων Ιερά Μνήμη».
ΑΙΘΟΥΣΑ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ και ΔΗΜΑΡΧΕΙΟ ΕΡΜΟΥΠΟΛΗΣ
Πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου Ερμούπολης: #ΧΖ΄ / 1858-01
«Ο πρόεδρος του ΔΣ πριν τη συζήτηση του προϋπολογισμού πρότεινε εγγράφως -με την ευκαιρία της 25ετηρίδος των αποβατηρίων του βασιλέως- την έκφραση αφοσιώσεως του Δήμου προς το βασιλέα:
α) με την ανέγερση ανδριάντος του βασιλέα στην πλατεία Όθωνος (έχει ζητηθεί ήδη με πράξη του ΔΣ) (ψήφ. 350),
β) την ανέγερση μνημείου για τους πεσόντας στον αγώνα της ανεξαρτησίας στον λόφο πάνω από την πόλη (ψήφ. 351). [Προτείνεται το κείμενο που θα αναγράφεται στο μνημείο].
Το ΔΣ αποδεχόμενο την ανάγκη να τιμηθούν τόσο τα αποβατήρια του βασιλέως όσο και οι αγωνιστές της ανεξαρτησίας αποφασίζει:
α) Να υποβληθούν από τους αντιπροσώπους του Δήμου Ερμουπόλεως ευχές για την στερέωση του θρόνου και μακροβιότητα του βασιλικού ζεύγους. β) Να ανατεθεί σε άξιο καλλιτέχνη η κατασκευή ανδριάντα στην πλατεία Όθωνος από λευκό μάρμαρο, με δαπάνη του Δήμου.
γ) Να παρακληθεί ο βασιλέυς να δώσει άδεια ανέγερσής του ανδριάντα.
δ) Να ανεγερθεί επί υπερκειμένου της πόλεως λοφίσκου (Δήλι) μεγαλοπρεπές μνημείο υπέρ των πεσόσων, Ελλήνων και Φιλελλήνων, στον Ιερό Αγώνα.
ε) Το μνημείο θα γίνει υπό τη διεύθυνση του μηχανικού που θα προτείνει σχέδιο και προϋπολογισμό (ψήφ. 353).
Ορίζεται επιτροπή από τους Κων. Πιτζιπιό, Αθ. Κρίνο, Π. Ψύχα, Α. Ναύτη, Εμμ. Ζ. Ψύχα, η οποία θα συμπράξει με το μηχανικό για την πραγματοποίηση του έργου. Για τον εορτασμό των αποβατηρίων χορηγούνται 2.500 δρχ. και 900 δρχ. για 2.000 οκάδες άρτου που θα διανμηθεί στις άπορες οικογένειες, μέσω επιτροπής (Α. Βουτζινάς, Κ. Μαριδάκης, Μ. Βεζέρης, Α. Κοσμάς).
Αναβάλλεται η λήψη απόφασης σχετικά με την "ημιεπίσημη" διαταγή της Νομαρχίας της 26/12/1857 με την οποία ζητείται να ενισχυθεί ο Δήμος Ναυπλιέων για την ανέγερση μνημείου στον τόπο αποβάσεως του βασιλέως.
Το ΔΣ χορηγεί πίστωση 600 δρχ. για την έκτακτη, λόγω των αποκρεών, πρόσληψη 10 πολιτοφυλάκων επί 1 μήνα (ψήφ. 352).»
Που όμως θα έστηναν αυτό το μνημείο;
Θα έπρεπε να βρίσκεται σε ένα εμφανέστατο σημείο που να φαίνεται σε όλη την Σύρο αλλά και σημαδιακό όσο και συμβολικό.
Αρχικά σκεφτήκαν να το στήσουν στην Περιοχή Δήλι. Συμβολικά δηλαδή στην περιοχή αυτή είχαν που είχαν πρωτοεγκατασταθεί οι Χιώτες πρόσφυγες που ήταν και από τους πρώτους σημαντικούς που προσήλθαν στην Σύρο από τον διωγμό και την χαμένη πατρίδα τους.
Εκείνη την εποχή στον λόφο Δήλι δεν υπήρχε τίποτα. Ήταν ένας γυμνός λόφος. Εκεί λοιπόν θα έστηναν και θα δέσποζε μόνο του το σημαντικής σημασίας και συμβολισμού μνημείο.
Η Σύρος εκείνη την περίοδο που γίνονται οι συζητήσεις με τον λόφο Δήλι πριν ακόμα κτιστεί η εκκλησιά της Αναστάσεως.
Σκεφτείτε ότι σήμερα η περιοχή αυτή δυστυχώς παραμένει μια περιοχή που κατά γενική ομολογία είναι παραγκωνισμένη ενώ θα έπρεπε να είναι από τα σημαντικότερα τουριστικά και πολιτιστικά κέντρα της Σύρου. Εκείνοι οι άνθρωποι όμως αυτό το είχαν σκεφτεί και ήθελαν να της δώσουν την άξια που της έπρεπε.
Έτσι λοιπόν την ίδια χρονιά και χωρίς χρονοτριβές, άσκοπες συζητήσεις και άγονες αντιπολιτευτικές διαδικασίες ανατίθεται στην διεύθυνση του μηχανικού Κυκλάδων η εργασία και διεκπεραίωση του έργου..
Πολύ γρήγορα η υπηρεσία θα υποβάλει δυο σχέδια. και τι σχέδια!!! Δυο σπουδαίων γλυπτών και καλλιτεχνών Το ένα ηταν του διακεκριμένου Έλληνα γλύπτη από την Τήνο Λάζαρου Φυτάλη (1831-1909)
και το άλλο του Ξ. Βίσελ που υπηρετούσαν τότε ως βοηθοί στην διεύθυνση Μηχανικού. Τελικά ο Δήμος εγκρίνει το σχέδιο του Φυτάλη. Και όχι εξ' ολοκλήρου αλλά με το δικαίωμα αν θέλει και αν χρειαστεί να κάνει τροποποιήσεις, « … τόσον επί των στηλών όσον και επί του ημικυκλίου, όσον επίσης επί του υλικού είτε εκ μαρμάρου είτε εκ μαρμάρου επιτόπιου λίθου».
Φαίνεται όμως ότι ακριβώς εκείνη την περίοδο υπήρξαν κάποιες οικονομικές δυσκολίες και έτσι το έργο και η ιδέα για την ανέγερση του μνημείου παγώνουν για 12 χρόνια.
Όμως το θέμα επανέρχεται με νέα ορμή και διάθεση το 1870 όπου με ψήφισμα του τότε δημοτικού συμβουλίου (μερικοί ήταν ίδιοι με το προηγούμενο που ξεκίνησε την ιδέα και άλλοι ήταν νέοι…) ανανεώνουν την απόφαση τονίζοντας μάλιστα στο τότε έγγραφο «για την ίδρυση αρχαιοπρεπούς Ηρώου».
Η Σύρος εκείνη την περίοδο
Το σχέδιο είχε εγκριθεί ήδη αλλά έλειπαν τα σχέδια της γενικότερης περιοχής γύρω από το Ήρωα.
Έτσι λοιπόν ο Δήμος αναθέτει τα σχέδια αυτά σε ένα αρχιτέκτονα ο οποίος εκείνη την εποχή δραστηριοποιούνταν ενεργά σχεδόν σε κάθε ανέγερση που συνέβαινε στην Σύρο. Ο αρχιτέκτονας αυτός δεν ήταν άλλος από τον Ε. Τσίλλερ.
Ε. Τσίλλερ. Στην δεξιά φωτογραφία Ο Τσίλλερ (αριστερά) μαζί με τον αρχιτέκτονα Θ. Χάνσεν κατά την κατασκευή της Ακαδημίας Αθηνών
Και μάλιστα η αναθετική επιστολή προς τον Τσίλλερ δεν περιορίζεται μόνο να κάνει τα σχέδια για το Ηρώο αλλά και για ένα Ναό επίσης στο ίδιο σημείο του λόφου Δήλι. Όπως αντιλαμβάνεστε μιλάμε για τον Ι.Ν της Αναστάσεως.
Περνούν αλλά τρία χρόνια απραξίας όπου ο Ε. Τσίλλερ αποχωρεί από το έργο έχοντας ήδη αναλάβει αλλά σημαντικότατα έργα στην Ερμούπολη.
(*Σημ.Συντ. Χάνει η Σύρος δηλαδή μια τεράστια ευκαιρία ο μεγαλύτερος και πιο προοδευτικός αρχιτέκτονας της εποχής του να κτίσει τον ναό της Αναστάσεως. Μπορεί κάνεις να φανταστεί πως θα ήταν αυτός ο ναός αν είχε σχεδιαστεί από τον Τσίλερ; Ως το τέλος της καριέρας του στην Ελλάδα ο Ερνέστο Τσίλλερ σχεδίασε και δημιούργησε πάνω από 600 κτήρια)
Τελικά το 1873 το έργο ανατίθεται στον Δ. Ελευθεριάδη του οποίου τα σχέδια εγκρίνονται αλλά και πάλι περνούν αλλά 6 χρόνια ώσπου να ξαναζεσταθεί το θέμα.
Έτσι φτάνουμε στο 1879 όταν ο Ζαννης Βούρος ο εμπνευστής της αρχικής ιδέας γέρος πια αποχωρώντας από το Δημοτικό Συμβούλιο θα ζητήσει και πάλι να πραγματοποιηθεί η ανέγερση του μνημείου.
Αυτήν την φορά φαίνεται ότι το θέμα πάει καλύτερα αφού ορίζεται μια τριμελής επιτροπή από τους δημοτικούς συμβούλους Γ. Βουτσινά, Γ. Ποσειδώνα και Νι. Παπαδάμ και ο καλλιτέχνης Βιτάλης αναλαμβάνει την «σχεδιογράφησην» του μνημείου.
Μελετώντας τα πρακτικά για πρώτη φορά συναντούμε ένα αρχιτέκτονα ΥΠΑΛΛΗΛΟ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ο οποίος δεν είναι άλλος από τον Βιτάλη.
Πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου Ερμούπολης: # / 1879-03-22
«Το ΔΣ εγκρίνει τον προϋπολογισμό του δημ. αρχιτέκτονα σχετικά με την οικοδόμηση της Αναστάσεως (σχετ.: συνεδρίαση της 1/3/1879).#Το ΔΣ εγκρίνει πίστωση 3.000 δρχ. για την κατασκευή κενοτάφειου στο ναό της Αναστάσεως για τους πεσόντες υπέρ πίστεως και πατρίδος Ελλήνων και φιλελλήνων, και ορίζει επιτροπή από τους Γ. Ποσειδώνα, Δ. Βαλτετζιώτη, Γ. Βουτζινά, Νικόλ. Παπαδάμ, που θα μεριμνήσει για την ταχεία περαίωση του έργου.#Εγκρίνεται πίστωση 200 δρχ. για την αγορά καθισμάτων του Γυμνασίου Σύρου.#Το ΔΣ εκφράζει τις ευχαριστίες του στον πρόεδρο του ΔΣ Ζ. Α. Βούρο για την άψογη άσκηση των καθηκόντων του επί 5 έτη και ιδίως κατά το τελευταίο διάστημα που εξακολούθησε μετά από μεγάλη νόσο να προεδρεύει. Ο Ζ. Α. Βούρος ευχαριστεί επίσης το ΔΣ και δηλώνει ότι αποσύρεται πλεόν λόγω της μεγάλης ηλικίας του.»
Σε αυτό ακριβώς το χρονικό σημείο ύστερα από έρευνες και πληροφορίες μου μπορώ να υποθέσω (εικάσω να πω καλύτερα αν μου επιτρέπετε…) ότι οι λόγοι των καθυστερήσεων μάλλον θα πρέπει να οφείλονται ότι ναι μεν υπήρχε η καλή διάθεση αλλά μάλλον χρήματα δεν υπήρχαν αφού κατά πασά πιθανότητα τα ποσά που ζητούνταν για το έργο μάλλον ξεπερνούσαν τον οικονομικό όριο του δήμου τότε. Σε αυτήν την διαπίστωση συνηγορούν μερικές πληροφορίες όπως η παρακάτω πληροφορία αλλά και διάφορες διαπιστώσεις όπως θα διαβάσετε στη συνέχεια που ενώ το έργο περιείχε και άλλες αναπαραστάσεις αυτές δεν έγιναν ποτέ. Πιθανώς από έλλειψη χρημάτων.
Τον επόμενο χρόνο, το 1880 δηλαδή, ο Βιτάλης έχοντας πάρει πολύ ζεστά την ανάθεση που του έγινε από τον Δήμο κάνει μια κίνηση που αποδεικνύει το ήθος των ανθρώπων αυτών της εποχής εκείνης αλλά και το πόσο αντιλαμβανόταν τους λόγους καθυστέρησης τόσων ετών για την δημιουργία του μνημείου.
Επιδιώκει και καταφέρνει μια συνάντηση με τον «τεράστιο» Ε. Τσίλλερ και θα ζητήσει την γνώμη του μεγάλου αρχιτέκτονα σχετικά με το μνημείο. Ο Τσίλλερ έχοντας ήδη στο ενεργητικό πληθώρα παρόμοιων έργων σε Αθήνα, Σύρο και σε αλλά μέρη της Ελλάδος, με την εμπειρία του συμβουλεύει τον Βιτάλη πώς να δώσει μια προσφορά που να συμφέρει και να ικανοποιεί τον Δήμο. Έτσι λοιπόν με τις συμβουλές του Τσίλλερ ο Βιτάλης υποβάλει ένα μικρό πρόπλασμα μαζί με τον υπολογισμό της δαπάνης που έφτανε «όντος των ορίων της οικονομίας του δήμου». Το πόσο αυτό ανερχόταν στις 16.000 δραχμές. Ούτε μικρό ούτε μεγάλο και προπαντός προσιτό για την εποχή του πλούτου που υπήρχε στην Ερμούπολη τότε.
Γεώργιος Βιτάλης
Το ποσό και τα σχέδια συζητούνται στο δημοτικό συμβούλιο και επιτέλους παίρνουν την επίσημη έγκριση να συνεχίσει η υλοποίηση του έργου «… στην θέση Δήλι απέναντι ακριβώς από την πρόσοψη της εκκλησίας Αναστάσεως»
(Σημ. Συντ. Ο Ι.Ν. της Αναστάσεως θεμελιώθηκε το 1874 στην κορυφή του λόφου Δήλι από τον Μητροπολίτη Σύρου Αλέξανδρο Λυκούργο και είναι έργο του Δημήτρη Ελευθεριάδη, αρχιτέκτονα του Δήμου Ερμουπόλεως τον όποιο αναφέρω παραπάνω)
Η περιοχή του λόφου Δήλι κατά την περίοδο που κτίζεται η εκκλησία. Κάπου μέσα εκεί οριοθετείται και ο χώρος που θα τοποθετηθεί το μνημείο.
Οι επιγραφές που είναι χαραγμένες στο μνημείο μας πληροφορούν ότι ο Βιτάλης αμέσως μετά την κοινοποίηση της απόφασης ξεκινά να φιλοτεχνεί το μνημείο. Το ημερολόγιο έγραφε 1880.
Το μνημείο τελικά ετοιμάζεται και στήνεται στο προκαθορισμένο σημείο απέναντι από την είσοδο ου Ιερού Ναού της Αναστάσεως.
Κάτι το όποιο είναι σχεδόν άγνωστο είναι ότι στην βάση του μνημείου έτσι όπως είχε τοποθετηθεί είχαν τοποθετηθεί τα οστά του πολύ σημαντικού μητροπολίτη και Εθνομάρτυρα Χίου Πλάτωνος (ο οποίος έχει μία δική του ξεχωριστή και μαρτυρική ιστορία όπως και τα οστά του. Ιστορία την όποια θα σας διηγηθώ σε πρόσεχες ειδικό με τον άνθρωπο και ιερά αυτόν άρθρο). Δεν είμαι σίγουρος αν και πόσοι γνώριζαν ακόμα και εκείνη την εποχή το γεγονός αυτό.
Αυτό που πρέπει να γνωρίζετε είναι ότι τα οστά του μητροπολίτη Χίου Πλάτωνα μεταφέρθηκαν στην Σύρο το 1859 και τοποθετηθήκαν αρχικά μέσα στην εκκλησιά της Μεταμορφώσεως. Αργότερα μαθαίνουμε από τον Ανδρέα Δρακάκη ότι τοποθετηθήκαν στην βάση του Ηρώου στο Δήλι.
Παρ' όλη την επιτέλους τοποθέτηση του μνημείου η περιπέτεια του συνεχίζεται. Τα αποκαλυπτήρια όμως δεν έγιναν τουλάχιστον εκείνη την εποχή.
Γιατί; Τι συνέβη;
Συνεχίστε να διαβάζετε την απίστευτη ιστορία – περιπέτεια – του μνημείου αυτού.
Ξαφνικά και ενώ όλα πηγαίνουν καλά με την φιλοτέχνηση του μνημείο από τον διακεκριμένο γλύπτη προκύπτει ένα νέο μεγάλο πρόβλημα που έρχεται να προστεθεί στην περιπέτεια του μνημείου.
Και αυτό ήταν η θέση του.
Ο λόφος Δήλι που για τόσα χρόνια είχε αποφασίσει και κατοχυρωθεί να φιλοξενήσει το σπουδαίο μνημείο ξαφνικά το δημοτικό Συμβούλιο αποφασίζει (θα διαβάσετε παρακάτω τους λόγους που επικαλέσθηκε) ότι η θέση εκείνη δεν είναι καλή και το μνημείο να στηθεί στην Ερμούπολη.
Η θέση που προτείνεται από το Δημοτικό Συμβούλιο είναι η πλατεία Μωραϊτίνη, γνωστή εκείνη την εποχή (ακόμα και σήμερα) ως Αλάνα, πίσω από το Παλιό Δημοτικό Νοσοκομείο.
Ποιο ήταν όμως το παλιό δημοτικό νοσοκομείο και η Πλατεία Μωραϊτίνη?
Το παλιό Δημοτικό Νοσοκομείο ήταν το κτίριο δίπλα ακριβώς από την Εκκλησία της Κοιμήσεως. Αργότερα αυτό κτήριο έγινε ξενοδοχείο με το όνομα Ξενοδοχείο Ευρώπη και σήμερα και για πόσο ακόμα κάνεις δεν ξέρει… το Καζίνο Ερμούπολης.
Πιο πριν όμως ήταν κάτι ακόμα πιο …εντυπωσιακό και μακάβριο. Ήταν το νεκροταφείο της Ερμούπολης. Όμως μεγαλώνοντας ο συνοικισμός της Ερμούπολης που μεγάλωνε και εξελισσόταν πλέον σε πόλη, το νεκροταφείο έπρεπε να μεταφερθεί από εκεί για δυο λόγους. Ο ένας γιατί… γέμιζε και ο άλλος; Αφού η πόλη μεγάλωνε δεν ήταν δυνατόν γύρω από αυτήν να υπάρχει το νεκροταφείο. Έτσι λοιπόν μεταφέρθηκε από εκεί και πήγε εκεί που σήμερα βρίσκεται στον Άγιο Γεώργιο.
Πίσω ακριβώς από το κτήριο αυτό υπήρχε μια μεγάλη ανοικτή έκταση.
Αυτή ακριβώς η έκταση ήταν γνωστή αρχικά ως «Αλάνα». Δεν είχε όνομα. Ήταν η αλάνα. Ετυμολογία> Ουσιαστικό . αλάνα θηλυκό. Σημαίνει = υπαίθρια έκταση σε κατοικημένη περιοχή, ή κοντά σε αυτή, που δεν έχει διαμορφωθεί. Από εκεί και οι λέξεις αλάνι και αλανιάρης.
Εκεί λοιπόν ήθελαν να μεταφέρουν το ταλαιπωρημένο μνημείο από το Δήλι.
Η Αλάνα μετά Πλατεία Μωραϊτίνη και σήμερα παιδική χαρά και αυλή του 2ου Δημοτικού Σχολείου Ερμουπόλεως.
Αργότερα σε αυτήν την υπαίθρια έκταση της δίνουν το όνομα «Πλατεία Μωραϊτίνη» από τον σύντροφο του διοικητή εκείνου του μικρού στρατιωτικού τμήματος της Σύρου λοχαγού Νικόλαου Λεωτσάκου που μαζί πρωταγωνίστησαν στα λεγόμενα «Κυθνιακά» μια επανάσταση που εκδηλώθηκε ενάντια στον Βασιλιά Όθωνα κατά το διήμερο 28ης Φεβρουαρίου και 1ης Μαρτίου 1862 με πρωταγωνίστρια την Ερμούπολη. Για τον λόγο αυτόν η πλατεία Μιαούλη πριν να πάρει το όνομα του Μεγάλου Ναυάρχου είχε το όνομα πλατεία Λεωτσάκου και η «αλάνα» στα Ψαριανά Πλατεία Μωραϊτίνη.
Αλλά ούτε αυτό έγινε τελικά με το δημοτικό συμβούλιο συνεχίζει να φάσκει και να αντιφάσκει σχετικά με την θέση του μνημείου και λίγο αργότερα προτείνει νέα θέση. Αυτή η θέση είναι αυτή που σήμερα βρίσκεται το Ηρώο «Υιών των Κυκλάδων των αλωνισθέντων και θανόντων υπέρ των υπόδουλων αδελφών ελευθερίας 1912 -1913» (σχετικό άρθρο διαβάστε εδώ)
Ωστόσο και μέσα σε όλο αυτό το μπέρδεμα τα αποκαλυπτήρια τελικά έγιναν στο σημείο που αρχικά επιλέχτηκε. Δηλαδή στο Δήλι στον λόφο της Αναστάσεως απέναντι από την είσοδο της εκκλησίας. (αντίθετα με το μνημείο του Αγνώστου Ναύτου που ως σήμερα δεν έχουν γίνει όπως αναφέρω σε προηγούμενο άρθρο μου. Διαβάστε εδώ)
Τα αποκαλυπτήρια ναι μεν έγιναν (το ημερολόγιο έγραφε 29 Ιουνίου 1887) … αλλά χωρίς την έγκριση του Δημοτικού Συμβουλίου. (από τότε κυριαρχούσε η ασυνεννοησία και το χάος στα Συριανά δημοτικά συμβούλια όπως διαπιστώνετε αγαπητοί αναγνώστες)
Τουλάχιστον όμως έγιναν και με περίλαμπρο τρόπο όπου σύσσωμες οι αρχές παραβρέθηκαν με τον Δήμαρχο Δ. Βαφιαδάκη, πολύ κόσμο και εκφωνήθηκαν πανηγυρικοί λόγοι κτλ. Παρ όλα αυτά είναι σαν να μην έγιναν ποτέ.
Αλλά η περιπέτεια του μνημείου δεν τελείωσε τότε. Θα έλεγα η ταλαιπωρία του καλύτερα.
Λίγο μετά την μη εγκεκριμένη εκδήλωση των αποκαλυπτήριων του στο Δήλι το δημοτικό συμβούλιο επανέρχεται με νέο φιρμάνι όπου αποφασίζει να ξηλωθεί από την θέση του στο Δήλι και να μεταφερθεί σε … «άλλη θέση».
Ως δικαιολογία πρόβαλε ότι το μνημείο είχε γίνει η σκοποβολή των παίδων των πέριξ συνοικιών και ότι το μνημείο κινδύνευε να φθαρεί.
Έχει μια αλήθεια η θέση αυτή διότι η περιοχή παρέμενε αρκετά έρημη (ακόμα δεν είχε πυκνοκατοικηθεί όπως την ξέρουμε σήμερα) και επίσης οι Βρονταδούσηδες και γενικά οι Αναστασιώτες ήταν αρκετά «άγρια» παιδιά. (Το ξέρω καλά αφού και εγώ εκεί σε αυτήν την περιοχή μεγάλωσα… )
Τελικά το ηρώο μεταφέρθηκε στην θέση που βρίσκεται σήμερα. Δηλαδή στο κηπάριο μπροστά από την πρόσοψη του περίλαμπρου και ιδιαιτέρα ξεχωριστού Ι.Ν του Άγιου Νικολάου Πολιούχου της Σύρου. Διαβάστε σχετικό άρθρο εδώ.
Το μνημείο στήνεται εκ νέου στην νέα του τοποθεσία.
Φωτογραφία της εποχής έτσι όπως τοποθετήθηκε τις πρώτες ημέρες το μνημείο στην νέα και τελική θέση του
Μια επίσης άγνωστη αλλά πολύ σημαντική λεπτομέρεια είναι ότι όπως θα διαβάσατε παραπάνω στην αρχική του θέση στο Δήλι, στην βάση του είχαν τοποθετηθεί τα οστά του μητροπολίτη Χίου Πλάτωνος Φραγκιάδη, στην νέα θέση στο κηπάριο του Άγιου Νικολάου τα οστά δεν τοποθετήθηκαν. Αυτό που μαθαίνουμε από ιστορικές πηγές της εποχής ειναι ότι τα οστά φλέχθηκαν στην Εκκλησιά της Ανάστασης ως το 1924 και στην συνέχεια μεταφέρθηκαν στις Οινούσες εκεί όπου είχε εκβραστεί το πτώμα του μαρτυρικού ιεράρχη (ή μέρος των οστών, εδώ οι πληροφορίες συγχέονται διότι άλλες πηγές αναφέρουν ότι τα οστά του αρχικά ετάφησαν και τελικά έμειναν στην Χίο επίσης σε ναό του Άγιου Νικολάου).
Ας δούμε τώρα το ίδιο το μνημείο και ας το παρατηρήσουμε διεξοδικά.
Ο μεγάλος αυτός γλύπτης είναι ένας από τους μεγαλύτερους γλύπτες που υπήρξαν στην Ελλάδα. Η δουλειά που έχει κάνει στο γλυπτό αυτό είναι εξαιρετική και την διακρίνει ένας οίστρος, μια υπέρμετρη φαντασία και σεβασμός προς σχεδόν όλες τις σχόλες γλυπτικής ως εκείνη την εποχή. Ο Βιτάλης έχει μελετήσει πολύ καλά τα αρχαία πρότυπα και τα χρησιμοποιεί με ευρηματικό τρόπο (αυτό διακρίνεται σε όλα τα έργα του), παρουσιάζοντας ιδιαίτερη δεξιοτεχνία στην επεξεργασία της επιφάνειας, στο σχεδιασμό και την ισορροπία των όγκων.
Ολόκληρο το γλυπτό το διακρίνει μια ρεαλιστική απεικόνιση κάθε λεπτομέρεια. Οι δυο μορφές (λιοντάρι και γυναίκα) είναι τόσο ρεαλιστικές που λες ότι είναι ζωντανές και έτοιμες να κινηθούν και να σου μιλήσουν.
Ας αναλύσουμε το έργο λοιπόν.
Κατ' αρχάς θα πρέπει να πούμε ότι το μνημείο αυτό όπως όλα τα μνημεία αυτού του τύπου, είναι ένα κενοτάφιο. Δηλαδή μνημείο χωρίς όμως κάποιον ή κάποιους θαμμένους εντός του.
Το μνημείο είναι μια μαρμάρινη μεγάλη και φαρδιά μαρμάρινη στήλη σε μορφή ναΐσκου (σήμερα έχει πλάτος 1,5 μ. και ύψος 2,5 μ. αλλά το αρχικό ύψος σύμφωνα με την έκθεση του Βιτάλη είχε υπολογιστεί σε 4,5 μέτρα) και στέκεται πάνω σε τρεις βαθμίδες.
Υπάρχουν τέσσερις παραστάδες στις γωνίες με εξαιρετικά καλοδουλεμένα επίκρανα που υποβαστάζουν το επιστύλιο και τον γείσο.
Στην βάση του είναι χαραγμένη η επιγραφή «Γ. Βιτάλης έποίει, 1880».
Το μνημείο αυτό είναι ένα εξαιρετικό έργο τέχνης από τα ωραιότερα της εποχής του και από τα ωραιότερα στην Ελλάδα. Στην συνέχεια της ανάγνωσης σας θα διαβάσετε πως αυτό το μοναδικό έργο θα μπορούσε να έχει γίνει ακόμα ωραιότερα αλλά που τελικά δεν έγινε.
Ολόκληρο το μνημείο μοιάζει να είναι μια σαρκοφάγος η όποια είναι διακοσμημένη με γλύπτες γιρλάντες εξαιρετικής ρεαλιστικής αναπαράστασης.
Ανεβάζοντας το βλέμμα από την βάση και προς το πάνω μέρος του μνημείου παρατηρούμε ξεκάθαρα ότι αναπαριστάται μία σαρκοφάγος (γνωρίζουμε από τηνιακό μάρμαρο) όπου στην οροφή της αναπαύεται ένα λιοντάρι (από πεντελικό μάρμαρο αυτό) το οποίο έχει ρόλο να παριστάνει «τήν Ελλήνων άνδρείαν ηρεμούσαν».
Το ναϊσκόμορφο αυτό πλαίσιο με την σαρκοφάγο και το λιοντάρι, είναι φανερά επηρεασμένα από το στυλ της νεοελληνικής γλυπτικής του β’ και γ’ τέταρτου του 19ου αιώνα.
Στην μπροστινή όψη υπάρχει μια ολόγλυφη γυναικεία μορφή, που αναπαριστά την Πόλη Ερμούπολη (ή την Ελλάδα) σε γονατιστή στάση και με στραμμένη πλάτη προς το θεατή. Στην γλύπτη αυτή γυναικεία αυτή μορφή από την γυμνότητα του σώματος την πλαστικότητα της κόμμωσης, τις πτυχώσεις του ενδύματος και την απόδοση της μυολογίας της πλάτης μπορούμε να διακρίνουμε μάλλον καθαρά το πνεύμα του κλασικισμού χαρακτήριζε τα αγάλματα της αρχαιότητας. Η Ερμούπολη κρατάει στο αριστερό της χέρι ένα κλαδί δάφνης και με το δεξί της χέρι φαίνεται να χαράσσει το κύριο επίγραμμα που το μνημείο είναι αφιερωμένο, στη μνήμη των άταφων ηρώων.
Το επίγραμμα είναι γραμμένο με μια καταπληκτική γλωσσική δεξιοτεχνία που συναρπάζει με την μουσικότητα και την γεμάτη έννοιες κάθε λέξη που υπάρχει στο κείμενο.
Η σύνταξη του κειμένου φαίνεται να έχει γίνει από τον φιλόλογο Γεώργιο Ζολώτα (για άλλους η σύνταξη ανήκει στον Φίλιππο Ιωάννου) όμως τελικά ύστερα από την ανακάλυψη κάποιων άρθρων γραμμένων από τον ίδιο τον Γ. Ζολώτα το 1888 αλλά και από άλλες πηγές ( φημερίδα των Κυκλάδων, Πατρίς, όπου αναφέρουν τον Ζολώτα ως τον επιγραμματοποιό) σιγουρευόμαστε πλέον με ασφάλεια πως το επίγραμμα ανήκει σε εκείνον.
«ΔΟΥΛΕΙΗΝ ΣΤΥΓΕΡΗΝ ΠΟΤΕ ΚΑΙ ΦΟΝΟΝ ΑΙΜΑΤΟΕΝΤΑ
ΦΕΥΓΟΝΤΕΣ ΠΟΛΕΜΟΥ ΗΜΕΤΕΡΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ
ΠΟΛΛΩΝ ΕΚ ΠΟΛΙΩΝ ΟΙ ΜΕΝ ΜΟΓΙΣ ΕΞΕΣΑΩΘΕΝ
ΣΥΡΟΝ ΤΟΥΣ Δ’ ΑΡΑ ΠΡΙΝ ΜΟΙΡΑ ΚΙΧΕΝ ΘΑΝΑΤΟΥ
ΟΘΜΑΝΙΚΗΙ ΥΠΟ ΧΕΙΡΙ ΤΑΦΟΣ Δ’ ΟΥΔΕΙΣ ΕΚΑΛΥΨΕΝ
ΙΜΕΡΤΗΣ ΦΘΙΝΟΜΕΝΟΥΣ ΕΙΝΕΚ’ ΕΛΕΥΘΕΡΙΗΣ
ΤΟΥΣ ΟΛΟΦΥΡΟΜΕΝΟΙ ΚΕΝΟΝ ΕΙΣΑΜΕΘ’ ΕΝΘΑΔΕ ΣΗΜΑ
ΔΗΜΟΣΙΑΙ ΣΦΙΣΙΝ ΟΙ ΝΑΙΟΜΕΝ ΕΡΜΟΠΟΛΙΝ
ΕΓΕΝΕΤΟ ΤΟ ΗΡΩΟΝ ΤΟΔΕ ΕΤΕΙ ΑΠΟ ΧΡΙΣΤΟΥ ΑΙΩΠ»
Αν το μεταφράζαμε σε ελεύθερη μετάφραση θα εξηγούταν κάπως έτσι: «Αφού ξέφυγαν από τη σκληρή δουλεία και από τον αιματηρό φόνο του πολέμου οι πατέρες μας προερχόμενοι από πολλές πόλεις, άλλοι μόλις και μετά βίας βρέθηκαν στη Σύρο, τους άλλους όμως πρωτύτερα τους συνάντησε η μοίρα του θανάτου από χέρι οθωμανικό, τάφος όμως κανείς δεν κάλυψε αυτούς που χάθηκαν για την ποθητή ελευθερία. Αυτούς θρηνώντας ιδρύσαμε εδώ με δημόσια δαπάνη κενοτάφιο γι' αυτούς, εμείς που κατοικούμε στην Ερμούπολη.»
Αξίζει αγαπητοί μου αναγνώστες να επικεντρωθούμε στο κείμενο αυτό.
Όχι στην μετάφραση του αλλά την πρωτότυπη μορφή του.
Έκανα μια αρκετά εκτεταμένη έρευνα για να μάθω και να σιγουρευτώ τι ακριβώς γλώσσα χρησιμοποιεί ο συντάκτης του κειμένου αυτού. Κατέληξα και ύστερα από πολλές ερωτήσεις σε ειδικούς γλωσσολόγους συγγραφείς και φιλόλογους ότι το κείμενο αυτό είναι γραμμένο σε μια γλώσσα που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί η απόλυτη και τέλεια Ελληνική γλώσσα.
Περιέχει στοιχεία και Αρχαία Κλασσικής γλώσσας και Αρχαΐζουσα Καθαρεύουσα αλλά και Καθαρεύουσα. Δεν είναι όμως ένας αχταρμάς. Αντίθετα είναι ένα υπέροχο εντυπωσιακό θαύμα που περιέχει εκφραστικά ηχητικά εννοιολογικά ακόμα και μια μαγική μουσικότητα από στοιχεία από τις ωραιότερες και ίσως από τις πιο δυσκολονόητες (όχι από δυσκολία αλλά από μεταφραστική τελειοποίηση των εννοιών) θαυμαστές περιόδους της Ελληνικής γλώσσας. Και αυτή ακριβώς είναι η μαγεία του κειμένου αυτού.
Αυτό αποδεικνύει ότι το εντυπωσιακό αυτό επίγραμμα το έχει συγγράψει κάποιος εξαιρετικός φιλόλογος και δεινός γνώστης της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. Τόσο καλός που μπορούσε να «παίξει με τις έννοιες, τις φράσεις, και τις σημασίες των λέξεων.
Αυτός ήταν ο Γεώργιος Ζολώτας.
Μια ακόμα σπουδαία πληροφορία είναι ότι στην συμβολαιογραφική πράξη που είχε υπογράψει ο τότε δήμαρχος Ερμούπολης Βαφιαδάκης με το Βιτάλη, θα έπρεπε να χαραχτεί και να γραφεί στην πίσω όψη του μνημείου η φράση «απόσπασμα του γεωγραφικού χάρτου του Αρχιπελάγους», στην αριστερή πλάγια όψη θα απεικονιζόταν σε ανάγλυφο σπονδοφόρος λάγηνος με στεφάνι από άνθη, (πολύ συνηθισμένο μοτίβο της νεοελληνικής επιτύμβιας γλυπτικής), και στη δεξιά πλάγια όψη να υπάρχει μια ανεστραμμένη δάδα, σύμβολο της ζωής που σβήνει.
Τελικά για κάποιους λόγους που μάλλον δεν θα μάθουμε ποτέ οι εν λόγω παραπάνω ανάγλυφες λεπτομέρειες δε λαξεύτηκαν και οι παραστάσεις περιορίζονται αποκλειστικά και μόνο στην πρόσθια όψη.
Σας παροτρύνω να φανταστείτε πόσο πιο μοναδικό, πανέμορφο και εντυπωσιακό θα ήταν το μνημείο αν υπήρχαν αυτές οι παραστάσεις όπως προέβλεπε το αρχικό σχέδιο.
Στον ίδιο χώρο του μικρού κήπου υπάρχουν δυο ακόμα προτομές. Είναι οι Προτομές των Αδελφών Ρεθύμνη, προσφορά του Συνδέσμου Συριανών.
Οι αδελφοί Ρεθύμνη είναι από τους σημαντικότερους ευεργέτες της Σύρου. Υπάρχει σχετικό άρθρο το όποιο μπορείτε να το διαβάσετε εδώ.
Ας σχολιάσουμε τώρα κάτι άλλο πολύ σημαντικό.
Παρ' όλη την τεράστια καλλιτεχνική του άξια καθώς και την μοναδική εννοιολογική του σημασία το μνημείο αυτό ως σήμερα δεν έχει απασχολήσει όσο θα έπρεπε την έρευνα η οποία τις περισσότερες φορές παραμένει στο επίπεδο γύρω από την υλοποίησή του.
Ένα άλλο σημαντικό αρνητικό που συνοδεύει την περιπέτεια του μνημείου είναι αυτή η ίδια η θέση του ακόμα και ως σήμερα και εξηγούμαι. Η επιλογή της τοποθέτησής του σε ένα μικρό κήπο και χωρίς κάποια σημαντική και εμφανή ένδειξη που να επεξηγεί τι είναι αυτό το μνημείο, αλλά και η ιδία η κατάσταση ερήμωσης και εγκατάλειψης του μικρού κατά τα αλλά πολύ όμορφου κήπου (που θα μπορούσε να διανθιστεί με καλλωπιστικά φυτά ή μια ποικιλία ενός βοτανικού κήπου θα μπορούσαμε να πούμε) αλλά και η θέση του η ίδια μέσα στο κέντρο αφύλακτο και εύκολο σε κάθε είδους κακοπροαίρετη πράξη βανδαλισμού (θυμηθείτε πριν μερικά χρόνια που είχαν γράψει πάνω στις προτομές των Αδελφών Ρεθύμνη) … είναι οι βασικότεροι λόγοι για τους οποίους η ιστορία αυτού του γλυπτού, που είναι σημαντικότατο μέρος της ελληνικής ιστορίας, παραμείνει για πολλούς ακόμα, άγνωστη και … θα λέγαμε αδιάφορη.
Και ακριβώς από αυτήν την χαλαρότητα πολλές φορές συμβαίνουν ανεπιθύμητες ενέργειες που δεν τιμούν ούτε τους ίδιους που τα κάνουν αυτά, ούτε τον χώρο, ούτε το μνημείο ούτε τον πολύτιμο του νησιού μας.
Δεν είναι δουλειά μου να πω τι πρέπει και πως θα προστατευτεί και θα αναβαθμιστεί ο χώρος. Είναι όμως υποχρέωση μου ως συνειδητοποιημένος πολίτης να εκφράσω τις ανησυχίες μου και τα παράπονα μου.
Αξίζει να σας αναφέρω ότι πιθανολογείται ότι το Μνημείο «του Άταφου Αγωνιστή» (εν συντομία) εικάζεται από διάφορες πηγές ότι είναι το πρώτο στον κόσμο μνημείο που έγινε για να τιμηθούν οι άγνωστοι αγωνιστές της ελευθερίας. Μια πληροφορία όμως που αν και έχει αρκετές πιθανότητες να ισχύει ως σωστή, υπάρχουν όμως μνημεία πολύ νωρίτερα από αυτό όχι ακριβώς με αυτήν την ονομασία αλλά με την ίδια εννοιολογική και σημασιολογική τους μορφή.
Πριν το τέλος.
Όπως σας προανέφερα παραπάνω το μνημείο του Άταφου Αγωνιστή της Ερμούπολης είναι το πρώτο ανάλογο μνημείο στην Ελλάδα (τουλάχιστον). Το γνωστότερο ανάλογο μνημείο στην Ελλάδα και ένα από τα γνωστότερα στον κόσμο είναι φυσικά το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη στην πλατεία Συντάγματος.
Οι Αθηναίοι κατασκεύασαν το Μνημείο του Αγνώστου στρατιώτη έχοντας αρκετά από τα στοιχεία του πρωτότυπου Συριανού. Η ίδια γλώσσα του επιγράμματος, η ανάγλυφη μορφή με τα αρχαιοελληνικά στοιχεία και αρκετά αλλά που δεν είναι του παρόντος άρθρου να αναλύσουμε.
Η διαφορά μεταξύ του Πρώτου Ερμουπολίτικου Μνημείου και εκείνου των Αθηνών δεν είναι ούτε 10 ούτε 20 ούτε 30 χρόνια. Μετά από 52 ολόκληρα χρόνια οι Αθηναίοι αποκτήσαν το περιβόητο μνημείο τους.
Συγκεκριμένα το μνημείο της Σύρου στήθηκε το 1888 και το διάσημο των Αθηνών στην Πλατεία Συντάγματος ξεκίνησε ως ιδέα στην Ελλάδα … «Ακολουθώντας το παράδειγμα των υπόλοιπων Ευρωπαίων, αποφάσισε στις αρχές του 1926 την ανέγερση εθνικού μνημείου του «Αγνώστου Στρατιώτου» στην Αθήνα και συγκεκριμένα «εις την έμπροσθεν των Παλαιών Ανακτόρων Πλατείαν, καταλλήλως προς τούτο διαρρυθμιζομένην».
Υπουργός Στρατιωτικών Θεόδωρος Πάγκαλος
Η πρωτοβουλία ανήκε στον υπουργό Στρατιωτικών Θεόδωρο Πάγκαλο και η προκήρυξη του διαγωνισμού δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της 28ης Φεβρουαρίου 1926 κι έφερε την υπογραφή του υφυπουργού Στρατιωτικών Κωνσταντίνου Νίδερ. Τον διαγωνισμό κέρδισε στις 9 Οκτωβρίου ο αρχιτέκτονας Εμμανουήλ Λαζαρίδης, ο οποίος υπέβαλε τη μελέτη του με το ψευδώνυμο ΣΚΡΑ.
Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου του Άγνωστου Στρατιώτη, που φιλοτέχνησε ο γλύπτης Φωκίων Ρωκ με την επίβλεψη του Λαζαρίδη, έγιναν στις 25 Μαρτίου 1932, επέτειο της Εθνικής εορτής, μέσα σε πανηγυρική ατμόσφαιρα και με μεγάλη επισημότητα. Την κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου εκπροσώπησε ο αντιπρόεδρος του υπουργικού συμβουλίου και υπουργός Εξωτερικών Ανδρέας Μιχαλακόπουλος, ενώ παρέστησαν εκπρόσωποι πολλών ξένων κρατών (Ρουμανία, Πολωνία, Τουρκία, Γαλλία, Ιταλία, Γιουγκοσλαβία, Αίγυπτος και ΗΠΑ), οι οποίοι κατέθεσαν στεφάνια και απέδωσαν τιμές στο νεοαναγερθέν μνημείο.
Στο τέλος της τελετής, στην οποία συνέρρευσε πλήθος κόσμου, πραγματοποιήθηκε παρέλαση της φρουράς, των προσκόπων και των σχολείων. Το βράδυ τελέστηκε στρατιωτική λαμπαδηφορία, με συμμετοχή 3.000 ανδρών της φρουράς Αθηνών.
Την τιμητική φρούρηση του μνημείου ανέλαβε ο ευζωνικός λόχος της «Φρουράς του Προέδρου της Δημοκρατίας», ο οποίος μετονομάστηκε σε «Φρουρά του μνημείου του Αγνώστου Στρατιώτου», όνομα το οποίο διατήρησε έως τη μεταπολίτευση του 1935. Μετά την επάνοδο του Βασιλιά Γεωργίου Β’, ο λόχος μετονομάστηκε σε «Βασιλική Φρουρά». Η ονομασία αυτή παρέμεινε σχεδόν μέχρι το τέλος της επτάχρονης δικτατορίας του 1967. Μετά την πολιτική αλλαγή (μεταπολίτευση) του 1974 επικράτησε επίσημα το όνομα «Προεδρική Φρουρά».
Αυτή λοιπόν αγαπημένοι και εκλεκτοί αναγνώστες ήταν η ιστορία του μοναδικού και ξεχωριστού τόσο ιστορικά όσο και εννοιολογικά και σημασιολογικά Συριανού Μνημείου Του Άταφου Αγωνιστή.
Είμαι βέβαιος πλέον από άδω και στο έξης τουλάχιστον όσοι διαβάσατε προσεκτικά το πόνημα και έρευνα μου αυτή και όσοι στο μέλλον θα καταθέτετε ένα στεφάνι τις γνώστες θεσμοθετημένες ημέρες των εορτών και όσοι περνάτε καθημερινά ή αραιά και που από το μέρος αυτό θα ξέρετε τι είναι, τι κοιτάτε και τι συμβολίζει.
Και όπως είπε ένας καλός μου φίλος … Τουλάχιστον τώρα μερικά παιδιά θα ξέρουν το πόσο σημαντικό είναι και τι άξια έχει και ..ίσως… όταν τα πιάσει η μανία καταστροφής, να σκεφτούν ότι εκεί δεν πρέπει να κάνουν ζημιά… Γιατί εκεί κείνται αυτοί που σήμερα τους έχουν δώσει την ελευθερία να μπορούν να ζουν ελεύθεροι.
Η Σύρος όπως ήταν την εποχή που διαδραματίστηκαν όλα όσα καταγράφονται στο παραπάνω άρθρο.
Τελευταία Φώτο. Φωτογράφος άγνωστος Σύρος, Ερμούπολη, άποψη της πόλης, 1870-1880, αρχείο Musee Guimet, Γαλλία
Σπουδαίες πηγές για το άρθρο αυτό άντλησα από:
Α. Δρακάκης «Το πρώτον Μνημείο του «Άταφου Αγωνιστού»
Αρχείο Δήμου Ερμούπολης ψηφίσματα Δημοτικού Συμβουλίου http://cities.ims.forth.gr/el
Εισηγητική Έκθεση Ζ Βούρου 24 Ιανουαρίου 1858
Χιακόν Αρχείον Βλαχογιάννης
Ι. Τραυλός και Α. Κόκκου, Ερμούπολη, εκδ. Εμπορική Τράπεζα της Ελλάδος, Αθήνα 1980
Ο Ιερός Ναός της Αναστάσεως . Μ. Χατζηγεωργίου
Η ιστορία έχει πρόσωπο: Μορφές του 1821 στην Ελλάδα του Όθωνα από τον βέλγο διπλωμάτη Benjamin Mary Συνέκδοση του Ιδρύματος Σύλβιας Ιωάννου και της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος. Έρευνα – Κείμενα: Ιφιγένεια Βογιατζή, Μαρία Γιουρούκου, Χαρίκλεια Γ. Δημακοπούλου, Δήμητρα Κουκίου, Leonora Navari, Γιώργος Τζεδόπουλος. Επιμέλεια: Χαρίκλεια Γ. Δημακοπούλου Αθήνα Adventure S.A. 2020 Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο
LINKS: Έργα του Γεωργίου Βιτάλη https://www.glyptothiki.gr/%CE%B2%CE%B9%CF%84%CE%AC%CE%BB%CE%B7%CF%82-%CE%B3%CE%B5%CF%8E%CF%81%CE%B3%CE%B9%CE%BF%CF%82-vitalis-georgios.html
Γεώργιος Βιτάλης (γλύπτης) WIKIPEDIA https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B5%CF%8E%CF%81%CE%B3%CE%B9%CE%BF%CF%82_%CE%92%CE%B9%CF%84%CE%AC%CE%BB%CE%B7%CF%82_(%CE%B3%CE%BB%CF%8D%CF%80%CF%84%CE%B7%CF%82)
Αμβρόσιος Δαμαλάς https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BC%CE%B2%CF%81%CF%8C%CF%83%CE%B9%CE%BF%CF%82_%CE%94%CE%B1%CE%BC%CE%B1%CE%BB%CE%AC%CF%82
Λάζαρος Φυτάλης https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9B%CE%AC%CE%B6%CE%B1%CF%81%CE%BF%CF%82_%CE%A6%CF%85%CF%84%CE%AC%CE%BB%CE%B7%CF%82
Τα ωραιότερα κτίρια του Ερνέστου Τσίλλερ https://www.lifo.gr/san-simera/ayta-einai-ta-oraiotera-ktiria-toy-ernestoy-tsiller-0
Παναγιώτης Κουλουμπής
Syros stories