Σε ένα παλιό δημοτικό έγγραφο ντοκουμέντο χρονολογούμενο από το 1851 που βρίσκεται στα αρχεία του Δήμου Άνω Σύρου διαβάζουμε:
«Ο δήμαρχος Ερμουπόλεως καλεί τον δήμαρχο Σύρου να λάβουν από κοινού μέτρα για να πάψει ο λιθοβολισμός που γίνεται στα όρια των δύο δήμων, 7 Αυγ. 1851 [ΔΑ Άνω Σύρου/Έγγραφα 226]»
Το ντοκουμέντο αυτό με έβαλε σε πολλές σκέψεις και άρχισα να ψάχνω για περισσότερες πληροφορίες. Αυτά που ανακάλυψα είναι εντυπωσιακά αλλά και παράλληλα δείχνουν μερικές (κακές) συνήθειες όχι μόνο της Σύρου που όσα χρόνια και να περάσουν φαίνεται ότι δεν αλλάζουν ποτέ.
Αφορμή για αυτό το άρθρο έχουν σταθεί τα τελευταία πολύ συχνά και επικίνδυνα κρούσματα ρίψης με πέτρες και κουκουνάρια από παιδιά (μάλλον), σε διερχόμενα αυτοκίνητα και περαστικούς.
Όπως θα δείτε και διαβάσετε αγαπητοί μου αναγνώστες, το φαινόμενο δεν είναι καθόλου νέο στην Σύρο. Χρονολογείται από τις αρχές της ίδρυσης της Ερμούπολης και μάλιστα για να φτάσει να γίνει θέμα επιστολών μεταξύ δημάρχων, προφανώς είχε γίνει πολύ έντονο και συχνό.
Ας πιάσουμε όμως την ιστορία από την αρχή.
Το πέταγμα αντικειμένων δεν είναι ούτε νέο ούτε άγνωστο στα πλάσματα της Γης. Όσα πλάσματα έχουν την δυνατότητα να πετάξουν κάτι είτε διασκέδαση είτε ως αυτοάμυνα, είτε ως επιθετική διάθεση είτε ως παιχνίδι το κάνουν από την εμφάνιση της ζωής στον πλανήτη μας.
Η κίνηση του πετάγματος μιας πέτρας, ενός ξύλου, ενός κουκουναριού είναι επίσης μια πράξη που συνδέεται με παιδιά. Ένας μεγάλος δεν θα πετάξει πέτρες. Θα έχει κάποιο άλλο αντικείμενο. Εκτός αν γίνεται για παιχνίδι ή άθλημα.
Τα παιδιά όμως είναι αυτά που παίζουν με τις πέτρες και σε μερικές περιπτώσεις είναι και το μόνο όπλο που διαθέτουν. Υπάρχουν απίστευτες, θα έλεγα συγκλονιστικές και συγκινητικές φωτογραφίες παιδιών που απλά με πέτρες τα βάζουν με … θηρία.
Κάποτε ήταν παιχνίδι. Λεγόταν πετροπόλεμος. Ένα άγνωστο παιχνίδι στη σημερινή νεολαία. Στα παιδιά εκείνης της εποχής ήταν μέρος της καθημερινότητας τους. Σε όλη την Ελλάδα όχι μόνο στη Σύρο. Παιδιά και έφηβοι επιδίδονταν με ιδιαίτερη μαχητικότητα και άφθαστο πολεμικό μένος στον πετροπόλεμο, που ήτανε ομολογουμένως ένα πάρα πολύ αγαπητό στην παλιά εποχή για όλους τούς νέους.
Σήμερα όλη αυτήν την μαχητικότητα και μένος το ξεσπούν στα ηλεκτρονικά παιχνίδια, στα PC και στις πλατφόρμες ηλεκτρονικών παιχνιδιών που η αλήθεια είναι ότι είναι πολύ πιο βίαιες από τον αθώο πετροπόλεμο των άλλων εποχών.
Ο πετροπόλεμος, δεν ήταν απλά ένα παιχνίδι για τα παιδιά μιας άλλης εποχής. Ήταν ακόμα ένας είδος άσκησης επιβίωσης που προϋπέθετε σχέδιο, στρατηγική επίθεσης, άμυνας, και κρυψώνας μετά την επίθεση αλλά και γνώση της περιοχής και της ψυχολογίας του αντιπάλου.
Στη Σύρο το βάρβαρο αυτό παιχνίδι είχε ιδιαίτερη άνθιση.
Το έδαφος και η διαμόρφωση της Σύρου ήταν επίσης ιδανική για ένα είδος πετροπόλεμου που συνήθως θύμιζε ανταρτοπόλεμο. Κρυμμένα παιδιά σε υψώματα... ( η Σύρος διαθέτει πολλά υψώματα σε όλη της την γεωλογική έκταση πίσω από κολόνες και τις γωνίες των γιγαντιαίων (για τα μάτια των παλιών νεοκλασικών κτηρίων, δέντρα στις αλάνες, αυτοκίνητα, κάρα, μεγάλους βράχους, γεφύρια, αλλά και σε ψηλούς τοίχους (ανίατε σε μπαλκόνια .. (το τελευταίο το απέφευγαν γιατί θεωρούταν άνανδρο και όσοι το διάπρατταν θεωρούταν … «κότες».
Ομηρικές μάχες που πολλές φορές κρατούσαν ώρες και μέρες μεταξύ συνοικιών, γειτονιών συμμοριών και … ποδοσφαιρικών ομάδων.
Υπήρχαν και οι σφεντόνες να μην ξεχνάμε το απόλυτο παιδικό παιχνίδι – όπλο.
Η σφεντόνα, πού θεωρούνταν το… βαρύ πυροβολικό αλλά και το πιο επικίνδυνο. Άνοιγε κεφάλια και προκαλούσε πληγές που κανείς δεν ήθελε στα αλήθεια όποτε χρησιμοποιούταν με μέτρο, άσε που χρειάζονταν επιδεξιότητα στον χειρισμό της.
Σήμερα τα παιδιά γνωρίζουν το ένα είδος της σφεντόνας. Της εύκολης. Αυτής που φτιαχνόταν από μια διχάλα δέντρου με δυο λάστιχα δεμένα στις δυο άκρες της διχάλας.
Υπήρχε όμως και μια άλλη σφεντόνα, ήτανε φτιαγμένη από δυο μακριά και γερά πέτσινα κορδόνια ή σχοινιά, που οι δύο κάτω άκρες τους δένονταν σ’ ένα κομμάτι δέρμα όπου τοποθετούνταν ή πέτρα. Οι άλλες δύο άκρες των κορδονιών πιάνονταν σφιχτά από το χέρι πού αφού τις στριφογύριζε για λίγο στον αέρα, έστρεφε την σφεντόνα προς το μέρος των αντιπάλων. Η πέτρα έφευγε σαν αστραπή από την δερμάτινη θήκη της κι’ έπεφτε καμπυλωτά, σφυριχτή συνήθως, σε κάθε κεφάλι ή σ’ άλλο μέρος του σώματος του αντιπάλου, ανάλογα με την σκοπευτική ικανότητα τού χειριστή της.
Αυτό το είδος της σφεντόνας είναι γνωστή σαν η σφεντόνα της Ανατολής, γνωστή από τον Δαβίδ και τον Γολιάθ αλλά ήθελε μεγάλη επιδεξιότητα. Αν κάτι πήγαινε λάθος στο πέταγμα μπορούσε ακόμα και να κτυπήσει κάποιος από την παρέα η και το ίδιο το παιδί.
Στη Σύρο, τις σφεντόνες χρησιμοποιούσαν οι αρχηγοί που συνήθως ήταν πιο μεγάλα παιδιά και οι πιο δοκιμασμένοι σκοπευτές. Τα περισσότερα παιδιά όμως πετούσαν με το χέρι.
Κάτι πολύ ενδιαφέρον είναι το είδος του αντικειμένου που πετούσαν. Και εδώ η Σύρος βοηθά με την γεωλογία της αλλά και την πανίδα της.
Η Σύρος (τουλάχιστον τα παλιά χρόνια) ήταν γεμάτη πεύκα. Αλάνες, στις παρυφές των δρόμων στα υψώματα, παντού υπήρχαν πεύκα. Ο καρπός του πεύκου τα κουκουνάρια ήταν ένα συνηθισμένο αντικείμενο βολών. Ήταν ελαφρύ, μεταφέρονταν εύκολα, και σαν ελαφρύ δεν προκαλούσε μεγάλη ζημιά είτε στις περιουσίες είτε ως πληγή.
Ένα άλλο πολύ διαδομένο αντικείμενο ήταν τα λεγόμενα «καμπανάκια» Αυτά είναι ο καρπός ενός πολύ συνηθισμένου δέντρου που υπάρχει στην Σύρο και μοιάζει απίστευτα με τον αρακά. Η Πιπεριά ή Ψευδοπιπεριά.
Είναι σκληρά και απόλυτα στρογγυλά πράγμα που τα κάνει τέλεια για την σφεντόνα και αν τα έτρωγε κάποιος σε γυμνό δέρμα έτσουζαν απίστευτα αφήνοντας μια κοκκινίλα που έμενε για μέρες.
Ως παιχνίδι παιδιών αν και βάρβαρο ήταν αθώο. Αλλά όχι χωρίς πόνο, ζημιές και ξύλο στο σπίτι μετά από την μαμά η τον μπαμπά αν το θύμα έφτανε μέχρι το σπίτι του θύτη.
Τα παιδιά δεν είχαν συναίσθηση (και δεν έχουν) τι ζημιά μπορεί να προκαλέσει ένα κουκουνάρι όταν φεύγει με δύναμη από το χέρι και ακόμα πιο πολύ αν φεύγει από ψηλά παίρνοντας ακόμα περισσότερη δύναμη από το ύψος της πτώσης.
Πόσο περισσότερο αν αυτό είναι από πέτρα.
Κεφάλια τρυπιόνταν, μύτες έσπαζαν, πόδια στραμπουλίζονταν.
Έχει ενδιαφέρον ότι αυτές οι περιπτώσεις σπάνια έφταναν ως το νοσοκομείο.
Έμεναν στην ομερτά της κοινωνίας της Σύρου.
Μόνο περιπτώσεις που έχρηζαν ειδικής περίθαλψης, καθαρισμούς ράμματα κτλ έφταναν ως το νοσοκομείο.
Θυμάμαι όταν ήμουν μικρός μου είχαν δείξει κάποιον που με πέτρα και από παιχνίδι είχε χάσει το μάτι του.
Ένας άλλος είχε μια άσχημη αντιαισθητική επουλωμένη πληγή στο κούτελο.
Πολλά κούτελα ακόμα και σήμερα μεσήλικων έχουν αιώνια καρούμπαλα από αυτό το βάρβαρο παιχνίδι.
Ένας άλλος ακόμα και γέρος αφήνει τα μαλλιά του μακριά η φορά καπελάκι για να μην φαίνεται το σκίσιμο στην κορυφή του κεφαλιού τους από πέτρα που έφαγε μικρός.
Οι ώρες … δεν ήταν απόλυτες. Βέβαια συνήθως ήταν το σούρουπο και το βράδυ γιατί έτσι εύκολα μπορούσαν να κρυφτούν υστέρα από την «Επίθεση»
Αλλά μπορούσε να «παιχτεί μάχη» και τα πρωινά αλλά … και τα μεσημέρια η απογεύματα ειδικά πριν η μετά κανένα ποδοσφαιρικό ματς.
Στη Σύρο σπάνια μάθαινες ποιοι ήταν η «ρίχτες». Τα κρατούσαν μυστικό εφτασφράγιστο. Για δυο βασικούς λόγους. Μικρός ο τόπος και ο ένας γνώριζε τον άλλο όποτε στην ζημιά θα υπήρχε πρόβλημα του στυλ... (Ο γιος σου άνοιξε το κεφάλι του γιου μου, η μου έσπασε το τζαμί κ.ο.κ.)
Άρα δεν υπήρχαν και θεατές εκτός των τους ίδιους του «ρίχτες» και τα θύματα.
Άξιο επίσης είναι ότι ακριβώς επειδή η κοινωνία της Σύρου ήταν (και είναι) πολύ κλειστή με αυτήν την αιώνια μυστικοπάθεια της σπανίως επενέβαιναν ακόμα και οι χωροφύλακες, ακόμα σημειώνονταν σοβαροί τραυματισμοί.
Αφορμή? Υπήρχαν αφορμές. Και πολλές. Αλλά και χωρίς αφορμή. Έτσι για πλακά. Για να πειράξουν τον κόσμο και τους διερχομένους. Φυσικά η διασκέδαση αυτή ήταν μονόπλευρη από την μεριά των παϊδιών γιατί όσοι δέχονταν τις βολές της επίθεσης δεν το ευχαριστιόταν καθόλου.
Από την άλλη ως σας είπα παραπάνω υπήρχαν και σοβαρές αφορμές. Συνοικισμοί σε έχθρα. Πχ Άνω Σύρος, Ερμούπολη με πεδίο δράσης συνήθως τα υψώματα της Άνω Σύρου με θέα προς Ερμούπολη. Καμίνια - Φλέβα – Ξερόκαμπος, με πεδίο δράσης τα γεφύρια της περιοχής και τα γύρω υψώματα. Ανάσταση- Βροντάδο -Πηγάδα με τις πιο κάτω γειτονιές. και μέσα στην Ερμούπολη.
Άλλες αφορμές ήταν κάποιες οικογενειακές διενέξεις που μεταφερόταν στα παιδιά, αλλά και πολιτικές που πάλι μεταφερόταν στα παιδιά χωρίς να έχουν πλήρη επίγνωση του θέματος.
Ειδικά γύρω στην περίοδο του εμφυλίου τα μίση και τα πάθη στα χωριά και στις πόλεις κυριαρχούσαν στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Και δυστυχώς όλη αυτή η νοσηρότητα των συναισθημάτων δεν θα μπορούσε να μην έχει αντανάκλαση και να επηρεάσει τα μικρά παιδιά.
Τέλος ας πούμε για τις εποχές..
Δεν υπήρχαν εποχές.
Βέβαια τα καλοκαίρια και οι περίοδοι διακοπών ήταν που το φαινόμενο είχε άνθιση. Άσε που είναι και η εποχή που εύκολα εύρισκαν τα «κομπαλάκια) στα δέντρα κουκουνάρια και πέτρες χωρίς λάσπη.
Αλλά και οι άλλες εποχές καλές ήταν. Με το Φθινόπωρο ως απόηχο των καλοκαιρινών παιχνιδιών τους και ο χειμώνας γιατί το γρήγορο βράδιασμα βοηθούσε να βγουν και να ρίξουν μερικές πέτρες και κουκουνάρια να ξεδώσουν λιγάκι.
Ένταξη. Είπαμε άλλα χρόνια. Άλλες συνήθειες Άλλος κόσμος.
Τα παιδιά δεν είχαν αυτά που έχουν σήμερα. Τα παιχνίδια τους ήταν λίγα και περιορισμένα. Όμως ήταν και ότι ήταν γενιές που προέρχονταν από πολέμους, εμφύλια κοινωνικά μίση και πάθη. Σκληροτράχηλες γενιές. Σήμερα οι νόμοι προστατεύουν τα παιδιά ακόμα και να τα αγγίξει κάποιος.
Τότε το ξύλο που έπεφτε μέσα στις τάξεις από τους ίδιους τους δάσκαλους και το ξύλο που έπεφτε στα διαλείμματα (σαν παιχνίδι) και στις γειτονίες παίζοντας πόλεμο με ξύλα και πέτρες αρκούν για καταλάβετε για τι εποχές μιλάμε.
Να γιατί τα παιδιά εκείνης της εποχής ήταν τόσο σκληρά.
Η βάρβαρη αυτή συνήθεια γνώρισε μερικές τελευταίες αναλαμπές τις δεκαετίες του 1950 και λιγότερο του 1960…. Μετά τον πόλεμο άρχισε σιγά-σιγά να σβήνει. Ώσπου…
Και σήμερα… ;!;!;;;
Ένας επίλογος ως συμβουλή και ηθικό συμπέρασμα.
Παρατηρούμε ότι σήμερα το φαινόμενο αυτό φαίνεται να ξαναπαρουσιάζεται ανησυχητικά και επικίνδυνα (για τα χρόνια που ζούμε) πλέον ειδικά τους τελευταίους μήνες. Με μια σκληρότητα, μια συχνότητα και προπαντός με μια άγνοια (από την μεριά των παιδιών) κάποιων βασικών και σοβαρών θεμάτων της σημερινής εποχής.
Γιατί; Τι έγινε;
Πολλές οι εικασίες και οι υποθέσεις.
Τι παιδιά είναι αυτά;
Παιδιά που δεν έχουν να παίξουν και έτσι επιδίδονται σε ένα παλιό κλασσικό παιχνίδι;
Παιδιά παραμελημένα από οικογένειες που όλη μέρα δουλεύουν και μόνα τους τα παιδιά «αγριεύουν»;
Η μήπως σημεία των καιρών που θέλουν να εμφανίζονται και να υιοθετούνται από παιδιά καλοαναθρεμμένα και καλομεγαλωμένα η κακομαθημένα σε μια κοινωνία που τους δίνει τα πάντα και ψάχνουν να βρουν αυτό το κάτι διαφορετικό (ακόμα και αν αυτό είναι επικίνδυνο για τους άλλους η την ίδια τους την ζωή) που θα τα βγάλει από την υπνηλία της αφθονίας και της υπερκατανάλωσης;
Η μήπως τέλος … ΑΥΤΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΜΑΣ ΠΟΥΝ ΚΑΤΙ;
Διάβασα κάπου να πιάσουμε τους γονείς τους ….
Αν διαβάσατε προσεκτικά σπάνια τέτοιους είδους «διαολιές» φτάνουν στους γονείς. Συνήθως οι γονείς είναι οι τελευταίοι που μαθαίνουν τι έκανε το παιδί τους. Εκτός αν κάποιος δει και ταχτοποιήσει ποιο παιδί ήταν. Αλλά τα παιδιά ότι κάνουν το κάνουν με το δόγμα του ανταρτοπόλεμου (χωρίς να το γνωρίζουν φυσικά). «Κτύπα και εξαφανίσου»
Ας μιλήσουμε λίγο στα παιδιά.
Εκείνα τα χρόνια που περιγράφει το άρθρο ήταν χρόνια διαφορετικά.
Η διαφορετικότητα τους έγκειται σε μερικά χαρακτηριστικά.
Οι ίδιοι οι άνθρωποι ήταν πιο σκληραγωγημένοι και δικαιολογούσαν πράξεις βίας (ως ένα βαθμό)
Σήμερα οι άνθρωποι δεν είναι έτσι. Οι περισσότεροι είναι σαν καμωμένοι από …ζάχαρη. Ματώνουν πανεύκολα. Φοράνε ρούχα ψεύτικα. (παλιά φορούσαν ρούχα σκληρά και πανωφόρια χοντρά) Σήμερα οι άνθρωποι που δουλεύουν 10 και 15 και 18 ώρες την ημέρα είναι πολύ πιο οξύθυμοι, κουρασμένοι, συνήθως εκνευρισμένοι και συνεπώς πολύ λιγότεροι ανεκτικοί στο να τους «πειράξει» κάποιος/ Πόσο περισσότερο να τους προκαλέσει πόνο και φθορά της περιουσίας του που με κόπο έχει αγοράσει και σε εποχές δύσκολες οικονομικά. Επίσης δεν είναι τα ίδια με τις εποχές εκείνες ούτε τα αυτοκίνητα ούτε οι περιουσίες.
Σήμερα ένα αυτοκίνητο είναι από ελαφρύ αλουμίνιο που «βαθουλώνει» με ένα χαλικάκι που θα πεταχτεί από τον δρόμο. Πόσο περισσότερο με μια πετρά η ένα κουκουνάρι που θα του προξενήσει ένα ανεπανόρθωτο και άσχημο βαθούλωμα που για να διορθωθεί (αν διορθώνεται)μπορεί να αναγκαστεί ο άνθρωπος να δώσει ίσως και μισό και ένα ακόμα μισθό στο συνεργείο.
Σήμερα οι άνθρωποι δεν ζουν σαν αγρίμια σε χωρία μοναχικά και απομακρυσμένα. Απλά γιατί ακόμα και τα χωρία έχουν μεγαλώσει τόσο πολύ που σχεδόν έχουν ενσωματωθεί στις πόλεις. Ακόμα και ο πιο «βουνίσιος» χωριανός είναι άνθρωπος της πόλης.
Το να φάει μια κουκουνάρα η μια πετρά σε ένα αυτοκίνητο που δεν έχει πλέον την ταχύτητα ενός κάρου θα κάνει ζημιά ανεπανόρθωτη και σίγουρα πολυέξοδη που μπορεί να μην έχει χρήματα να την φτιάξει. Γιατί μπορεί να έχει παιδιά σαν αυτά που του πέταξαν την πετρά να μεγαλώσει και να σπουδάσει.
Ναι σίγουρα τα παιδιά όταν προβαίνουν σε τέτοια «παιχνίδια» βάρβαρα και επικίνδυνα κάτι θέλουν να μας πουν.
Να είστε σίγουροι πως ενέργειες σαν αυτή είναι επειδή τα παιδιά δεν βρίσκουν να τα πουν επιτίθενται στο ίδιο το σύστημα που δεν τα ακούει.
Ας δείξουμε στα παιδιά μας ότι τα ακούμε.
Ας τους μιλήσουμε στο σπίτι. Ας τους μιλήσουμε στα σχολεία. Ας τους μιλήσει η πολιτεία ο δήμος.
Όσο μένουμε εμείς οι μεγάλοι αμέτοχοι. Όσο μένουμε σιωπηλοί τόσο τα παιδιά θα «αγριεύουν» Είναι το μόνο που ξέρουν να κάνουν για να αναγκάσουν την κοινωνία να τα προσέξει.
Ας τους δείξουμε ότι ενδιαφερόμαστε να τα ακούσουμε λοιπόν. Ας τα καλέσουμε να μας μιλήσουν. Ας τους πούμε το αυτονόητο. Είναι ωραίο το παιχνίδι αλλά όταν γίνεται επικίνδυνο παύει να είναι ωραίο.
ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΚΡΙΒΕΙΑ …
Δεν είναι μόνο η υλική ζημιά που θα προκαλέσεις. Το χειρότερο είναι ότι ο οδηγός από το ξάφνιασμα μπορεί να χάσει τον έλεγχο του αυτοκινήτου και … να σκοτωθεί.
Με τις σημερινές ταχύτητες των αυτοκίνητων και με τους οδηγούς κουρασμένους από την δουλειά και το άγχος της ημέρας το πέταγμα μιας κουκουνάρας η μιας πέτρας δεν ΕΙΝΑΙ ΠΑΙΧΝΙΔΙ. Είναι ότι πιο επικίνδυνο μπορεί να κάνει κάποιος προς τους συνανθρώπους και τους συμπολίτες του.
Δημοσιογραφική έρευνα και συγγραφή: Παναγιώτης Κουλουμπής
Ως πηγές οι βιωματικές αναμνήσεις του γράφοντος.
Φωτογραφίες: Από το Ιντερνέτ και από προσωπικό αρχείο. (Ελάχιστες από την Σύρο)