Δυο παμπάλαιοι γυάλινοι λεμονοστύφτες τουλάχιστον 100 ετών, γίνονται αντικείμενο φουτουριστικής φωτογράφησης από μια αρχαία μέθοδο και τεχνική φωτογράφησης ακόμα πιο παλιά από τα ίδια τα αντικείμενα, αποτελώντας και έναυσμα μιας ακόμα έρευνας και συνεργασίας με μια Παριανή Φίλη και ξεχωριστή δημιουργικά φωτογράφο.
Ένα ξεχωριστό και ασυνήθιστο σε ύφος και στυλ από αυτά που ως τώρα σας έχω συνηθίσει άρθρα.
Η ιστορία του άρθρου αυτού αγαπημένοι αναγνώστες ξεκίνησε όταν παρατηρώντας τις αξιόλογες φωτογραφίες της φίλης μου Κυκλαδίτισσας, κοντονησιώτισσας και Παριανής Μαρίας Δρακάκη στη σελίδα της στο FB Photography Drakaki Maria, την προσοχή μου τράβηξε μια πολύ ξεχωριστή φωτογραφία.
Μαρία Δρακάκη
Είναι αυτό που λέμε «μου έκανε κλικ» γιατί δύσκολα μπορεί να καταλάβει κάποιος τι δείχνει η φωτογραφία αν δεν έχει την τύχη να ξέρει το αντικείμενο.
Είχα την τύχη να ξέρω αυτό το σκεύος καθ' ότι έχουμε και εμείς ένα τέτοιο. Είναι ένα παλιό οικογενειακό κειμήλιο τουλάχιστον 100 χρόνων προερχόμενο από κάποια παλιά κουζινικά της γιαγιάς μου. Και μάλιστα για να ακριβολογούμε όχι ένα, αλλά δύο. Ένα ίδιο μεγάλο και ένα μικρότερο.
Ακριβώς τα ίδια. Γυάλινα από βαρύ διάφανο και πεντακάθαρο μασίφ γυαλί. Στον ένα μάλιστα υπάρχουν υπολείμματα του τελευταίου λεμονιού(να υποθέσω) που στύφτηκε τελευταία. (Ηλικίας πάνω από εκατό χρόνων…)
Για αυτό μόλις το είδα σχολίασα αυθόρμητα και με ένα ενθουσιώδες ύφος στο όποιο η Παριανή φωτογράφος ανταποκρίθηκε δέοντος απαντώντας μου «Χαίρομαι που σου αρέσει!!! Το αντικείμενο (λεμονοστύφτης) το έχω βρει σε μια κατοικία εγκαταλελειμμένη, ένα παλιό αγροτόσπιτο!»
Στα δικά μου ματιά που δεν ξέρω από τεχνικές φωτογραφίας, αυτή η φωτογραφία μου θυμίζει κάτι σαν τις φωτογραφίες Kirlian, (που όμως στη συνέχεια έμαθα πως οι δυο τεχνικές της φωτογράφησης εκτός του ότι είναι εντελώς διαφορετικές - αν και μοιάζουν στο αποτέλεσμα – απέχουν και μεταξύ τους μερικούς αιώνες) και αυτός ακριβώς ήταν ένας ακόμα λόγος που μου τράβηξε την προσοχή αυτή η φωτογραφία..
Μια ιδέα των φωτογραφιών Kirlian που διαβάζοντας την συνέχεια του άρθρου θα καταλάβετε αρκετά περισσότερα…
Εδώ λοιπόν έχουμε δυο πράγματα με εξαιρετικό ενδιαφέρον. Από την μια το παλιό – ιστορικό και από την άλλη το νέο πρωτοποριακό και φουτουριστικό. Δυο παλιά ιστορικής σημασίας αντικείμενα που το ένα βρέθηκε στην Πάρο και ένα ίδιο άλλα και το μικρό του αδελφάκι στη Σύρο.
Τι;, Πως;, Γιατί; , οι εύλογες ερωτήσεις.
Ζήτησα στην Μαρία να μου εξηγήσει πως γίνεται αυτή η τεχνική των Φωτογραμμάτων.
Κατ' αρχάς να εξηγήσουμε πως η φωτογράφηση με την μέθοδο Kirlian είναι μια τελείως διαφορετική τεχνική από το φωτόγραμμα.
Μου γράφει λοιπόν η Μαρία Δρακάκη από την Πάρο …
«Τα φωτογράμματα, αποτελούν δημιουργήματα μιας τεχνικής σκοτεινού Θαλάμου, χωρίς τη διαμεσολάβηση φωτογραφικής μηχανής. Είναι τυπώματα μοναδικά, κάτι σαν πολλαπλές εκτυπώσεις της σκιάς του αντικειμένου, συνήθως τοποθετώντας αντικείμενα απευθείας μεταξύ μιας πηγής φωτός και ενός φωτογραφικού χαρτιού ή φιλμ. Είναι μια τεχνική που εφαρμόζεται από τον 18ο αιώνα.»
Η Μαρία Δρακάκη, σαν γνήσια καλλιτέχνης δεν μιλά πολύ, αφήνοντας το έργο της να μιλά για αυτήν.
Σημείωση: Πρόσφατα παρακολούθησα μια παλιά συνέντευξη του θρυλικού και παγκοσμίως γνωστού Κρητικού Λυράρη, Ψαραντώνη που έδωσε μια στην εκπομπή "Στάσεις ζωής" στην δημοσιογράφο Ρένα Παπαδάκη την 22/5/2015 στο TV CRETA.
Η δημοσιογράφος ρώτησε τον Ψαραντώνη πως είναι να είναι διάσημος. Εκείνος λοιπόν με το γνωστό ταπεινό και ολιγομίλητο ύφος του της απάντησε.
«Ο πραγματικός καλλιτέχνης δεν πρέπει να μιλά πολύ. Ούτε να φαίνεται πολύ. Πρέπει να αφήνει την καλλιτεχνία του να μιλά για εκείνον. Αυτό είναι αρκετό»
Έτσι είναι και η Μαρία Δρακάκη …
Εγώ όμως σαν ερευνητής, περίεργος εκ φύσεως και δημοσιογραφικά ασχολούμενος με τον πολιτισμό και την ιστορία, κατά την προσφιλή μου συνήθεια το έψαξα περισσότερο…
Η τεχνική του φωτογογράμματος είναι η εξής. Σε ένα φωτοευαίσθητο χαρτί τοποθετούμε διάφορα αντικείμενα (συνήθως τα ημιδιάφανα αντικείμενα δίνουν καλύτερα αποτελέσματα) και το εκθέτουμε στο φως. Η περιοχή του χαρτιού που δεν έχει επάνω αντικείμενα καίγεται και σκουραίνει ενώ η περιοχή που βρίσκονται τα αντικείμενα σχηματίζει τα περιγράμματα ή τα σχήματα των αντικειμένων, σκιές και παρασκιές που ανάλογα με την διαφάνεια ή την αδιαφάνεια τους δημιουργούν ενδιαφέρουσες αποτυπώσεις.
Από τα πρώτα φωτογράμματα του William Henry Fox Talbot που έχουν διασωθεί
Αρχή δημιουργίας φωτογραφήματος: (1) Πηγή φωτός η οποία εκφωτίζει τα αντικείμενα (2) και (3) που βρίσκονται πάνω στην φωτοευαίσθητη επιφάνεια (φωτογραφικό χαρτί). Ανάλογα με την απόσταση των αντικειμένων από την φωτοευαίσθητη επιφάνεια τα αντικείμενα δημιουργούνται σκληρές (7) ή απαλές σκιές (5). Οι περιοχές που παραμένουν σκιασμένες κατά την εκφώτιση παραμένουν λευκές (6) ενώ γίνονται γκρι στην περίπτωση ημιδιαφανών υλικών. Οι περιοχές που εκφωτίζονται πλήρως στο φως (4) μαυρίζουν.
Φωτογράμματα δημιουργήθηκαν από τις πρώτες μέρες της φωτογραφίας. Ο πρώτος που έγινε γνωστός ειδικά για τους πειραματισμούς του με τα φωτογράμματα, ήταν ο Γερμανός καθηγητής Johann Heinrich Schulze το 1717,
αν και οι εικόνες που σχημάτιζε στο εσωτερικό μπουκαλιών ήταν περισσότερο φωτοσκιαγραφήσεις. Φωτογράμματα έκανε σίγουρα σε υλικά ποτισμένα με νιτρικό άργυρο ο πρωτοπόρος της φωτογραφίας Thomas Wedgwood (1771 – 1805) από το 1790 μέχρι τον θάνατο του το 1805.
Ξέρουμε σίγουρα ότι τα δημιουργούσε αλλά δεν έχουν διασωθεί, καθώς δεν είχε βρει τρόπο να τα στερεώσει. Δυστυχώς η ανακάλυψη της στερέωσης έγινε το 1819.
Μια παρόμοια τεχνική προερχόμενη αιώνες πριν στα πρώτα χρόνια της εφεύρεσης της φωτογραφίας είναι η νταγκεροτυπία ή δαγκεροτυπία (Daguerreotype, η λέξη προέρχεται από τα Γαλλικά: daguerreotype) υπήρξε η πρώτη πρακτική και εμπορική φωτογραφική διαδικασία και παρουσιάστηκε επίσημα από τον Γάλλο εφευρέτη Λουί Νταγκέρ (Louis Daguerre) το 1839.
Η παραγωγή της ήταν εξέλιξη της ηλιογραφίας, εφεύρεσης του συνεργάτη του Daguerre, Ζοζέφ Νιέπς (Joseph Nicephore Niepce).
Η διαδικασία παραγωγής νταγκεροτυπίας ξεκινά με την παράθεση των χάλκινων πλακών σε ιώδιο, όπου μέσω των αναθυμιάσεων διαμορφώνεται φωτοευαίσθητο ιωδίδιο του αργύρου. Οι πλάκες πρέπει να χρησιμοποιηθούν εντός μίας ώρας. Ακολούθως εκτίθενται από 10 έως 20 λεπτά στο φως, ανάλογα με τη διαθέσιμη φωτεινότητα. Η εμφάνιση της εικόνας επιτυγχάνεται με την έκθεση της πλάκας σε υδράργυρο, θερμαινόμενο σε 75° C. Αυτό αναγκάζει τον υδράργυρο να συγχωνευτεί με το ασήμι. Έπειτα η εικόνα βυθίζεται σε θερμό διάλυμα κοινού άλατος και τελικά ξεπλένεται με καυτό αποσταγμένο νερό.
Οι νταγκεροτυπίες όπως αντιλαμβάνεστε ΗΤΑΝ ΜΟΝΑΔΙΚΕΣ και δεν μπορούσαν να αναπαραχθούν σε αντίγραφα και οι επιφάνειες τους ήταν εξαιρετικά λεπτές, με συνέπεια για να μην καταστραφούν να καλύπτονται συχνά με γυαλί. Η εικόνα που παραγόταν εμφάνιζε το πρότυπο σε αντεστραμμένη όψη, ανάλογη με την κατοπτρική αναπαράσταση. Επιπλέον οι χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνταν ήταν ιδιαίτερα τοξικές.
Μια από τις πιο διάσημες φωτογραφίας της τεχνικής αυτής απεικονίζει την «δική μας» Σύρο και θεωρείται μια από τις πρώτες φωτογραφίες της Ερμούπολης στα πρώτα χρόνια της δημιουργίας της ακόμα ως οικισμός…
Αυτή:
Ερμούπολη, Σύρος, Ελλάδα, 1843, Joseph-Philibert Girault de Prangey - Εθνική Βιβλιοθήκη Γαλλίας
Εντυπωσιακά όλα αυτά!!!
Δεν ξέρω από φωτογραφία. Εκτιμώ όμως την τεχνολογία και όταν αυτή χρησιμοποιείται με φαντασία και σεβασμό για να απεικονίσει με πρωτότυπο τρόπο ακόμα και φουτουριστικό τρόπο αντικείμενα και ενσταντανέ παλαιότερων εποχών.
Της είπα ότι δεν έχω μόνο αυτόν το συγκεκριμένο αλλά έχω και ένα άλλο μικρότερο, και της έστειλα τις φωτογραφίες και των δυο.
Τότε ήταν που η ωραία Νησιώτισσα Παριανή με το καθάριο Κυκλαδίτικο χιούμορ της μου απάντησε ακριβώς αυτό που με έδωσε την αφορμή να γράψω αυτό το άρθρο και να δώσω αυτόν τον τίτλο. Από τα δικά της λόγια.
«Αααα! Ο Τρίφτης και ο …τσίφτης» παίζοντας λίγο με τις λέξεις και εκφράσεις της παλιάς εποχής όταν οι παλιοί χρησιμοποιούσαν τέτοιες λέξεις για να περιγράψουν ένα Μεγάλο εξυπνάκια και το τσιράκι του δίπλα του, δίνοντας μου άθελα της και την ιδέα για τον τίτλο του άρθρου.
Αλλά η έκπληξη μου δεν σταμάτησε μόνο σε εκείνο το σημείο.
Ανακάλυψα κάτι ακόμα πιο συγκλονιστικό.
Τέτοιοι οι λεμονοστύφτες παράγονταν από το Συριανό τότε εργοστάσιο του Αργυρόπουλου.
Και αυτός είναι ο λόγος που καθόλου τυχαία δεν φαίνεται που βρεθήκαν διασπαρμένοι αυτοί οι στιφτές σε πολλά Συριανά και γενικά Κυκλαδίτικα σπίτια της περιόδου που το εργοστάσιο λειτουργούσε στην Σύρο και ως γνωστόν πουλούσε τα προϊόντα του στα γύρω νησιά.
Διαβάστε το σχετικό άρθρο μου που δημοσιεύτηκε στο SyrosToday 29/12/2019 :
Το θρυλικό πρώτο "Υαλοποιείον" Εν Ελλάδι - Άλλη μία πρωτοπορία της Σύρου το 1870
Λίγη ιστορία σχετικά με αυτά τα πανέμορφα παλιά σκευή της κουζίνας.
Αυτοί οι λεμονοστύφτες λοιπόν, κατασκευάζονταν μια εποχή που το πλαστικό δεν είχε ακόμα διαδοθεί ευρέως στα ειδή οικιακής χρήσης. Ένα μεγάλο μειονέκτημα του ήταν ότι ήταν πολύ "ρηχός". Ο κώνος της κεφαλής ήταν πολύ μικρός σε σχέση με το μέγεθος του λεμονιού. Έκανε για μικρά λεμονάκια. Αν ήταν μεγάλο μετά από δυο γυρίσματα της λεμονόκουπας ή της πορτοκαλόκουπας έβρισκε πάτο με αποτέλεσμα να κολυμπάει στον χυμό και τα αποκάμματα του στημένου φρούτου. Έψαξα να βρω αν υπήρχαν με ψηλότερο κώνο άλλα δεν βρήκα. Ήταν για μικρά λεμονάκια εκείνη την εποχή τα λεμόνια ήταν πιο μικρά. Πράγμα πολύ πιθανό μιας και ακόμα τα δέντρα δεν είχαν "πειραχτεί" για να παράγουν μεγαλύτερους καρπούς και όλα τα άλλα τα σχετικά κόλπα της εξελιγμένης δενδροκαλλιέργειας ...
Σε κάθε περίπτωση η φωτογραφία της Μαρίας Δρακάκη είναι ένα έργο τέχνης από μόνο του. Και σαν γυάλινος λεμονοστύφτης - μοιάζει με ένα γυάλινο κουζινικό κόσμημα - και σαν Φώτο που επίσης είναι αριστούργημα. Θα μπορούσε ενδεχομένως να γίνει εξώφυλλο ενός μουσικού έργου ηλεκτρονικής μουσικής, avand garde, future jazz , contemporary classic mousic, neoclassical ... κάτι τέτοιο
Ποια είναι η Μαρία Δρακάκη.
Η Μαρία Δρακάκη γεννήθηκε κ μεγάλωσε και ζει στην Πάρο. Φωτογράφος και δασκάλα, σπούδασε στη Ακαδημία LEICA. Μια ακτιβιστής και κοινωνικά συνειδητή καλλιτέχνης, ξεκίνησε την καριέρα της ως φωτογράφος ειδήσεων, μετατρέποντας αργότερα το δραματικό δέλεαρ της καθαρής εικόνας σε ασπρόμαυρο.
Τα τελευταία δέκα χρόνια διδάσκει Α/Μ φωτογραφία στην σχολή Hellenic International Studies in the Arts (HISA), Paros και ασχολείται παράλληλα με την αρχαία "τέχνη" της μελισσοκομίας. Το 2021 κυκλοφόρησε το φωτογραφικό λέυκωμα «Πρωτογράμματα μιας Ζωής» από τις εκδόσεις Ίτανος από όπου και το φωτόγραμμα «Λεμονοστύφτης» .
Η τελευταία εργασία της αφορά την εκρίζωση αιωνόβιων και υπερωνόβιων ελαιόδεντρων με σκοπό την μετέπειτα πώληση τους για διακοσμητική χρήση.
Το φωτογραφικό λεύκωμα « Αρπαγή» ,το οποίο βρίσκεται υπό έκδοση, επιχειρεί να πληροφορήσει σχετικά με την επίθεση που συντελείτε στην φυσική και πολιτιστική μας κληρονομιά και την ανεπίστρεπτη καταστροφή του μεσογειακού οικοσυστήματος.
Η Μαρία Δρακάκη ταξιδεύει συχνά στην Σύρο μελετώντας και φωτογραφίζοντας με το καλλιτεχνικό της αισθητήριο το νησί μας.
Στην τελευταία συνέτιση μας το καλοκαίρι του 2022 συζητήσαμε για την δημιουργία ενός πολύ ξεχωριστού project το όποιο πρόκειται να υλοποιήσουμε. (ως εδώ οι πληροφορία. Τα υπόλοιπα στην ώρα τους με το απαραίτητο σασπένς…)
Όχι ότι έχει σχέση με την τεχνική των φωτογραμμάτων αλλά αφού μιλήσαμε για τις Κίρλιαν (Kirlian) και επειδή ξέρετε πως στα άρθρα μου τίποτα δεν αφήνω τίποτα αδιευκρίνιστο …
Το 1939 ο Σοβιετικός φωτογράφος, δάσκαλος, δημοσιογράφος. εφευρέτης και ερευνητής αρμενικής καταγωγής Semyon Kirlian ο οποίος πειραματιζόταν μαζί με την γυναίκα του πάνω στις εξελίξεις της τεχνικής της φωτογραφίας της εποχής εκείνης ανακάλυψε τυχαία ότι όταν ένα αντικείμενο πάνω σε μια φωτογραφική πλάκα υποβληθεί σε ρεύμα υψηλής συχνότητας, δημιουργείται μια εικόνα στην πλάκα. Η εικόνα μοιάζει με έγχρωμη. Αυτή η εικόνα υποτίθεται πως είναι μια υλική αποτύπωση της πνευματικής αύρας ή "ζωτικής δύναμης" που υποτιθέμενα περιβάλλει όλα τα έμβια όντα.
Υποτίθεται πως αυτή η ειδική μέθοδος "φωτογράφισης" είναι ένας τρόπος για να παρατηρήσουμε τον παραφυσικό κόσμο της αύρας. Βασικά, αυτό που καταγράφεται οφείλεται σε πολύ φυσικά φαινόμενα όπως η πίεση, η ηλεκτρική γείωση, η υγρασία και η θερμοκρασία. Μεταβολές στην υγρασία (που αντικατοπτρίζουν μεταβολές των συναισθημάτων), στην βαρομετρική πίεση και την ηλεκτρική τάση, μεταξύ πολλών άλλων, θα παράξουν διαφορετικές "αύρες".
ΠΩΣ γίνεται αυτό;
Είναι απλό όσο απλές είναι οι μεγάλες ανακαλύψεις. Οι ζωντανοί οργανισμοί... έχουν υγρασία. Όταν ο ηλεκτρισμός διέρχεται από το ζωντανό αντικείμενο, παράγει μια περιοχή ιονισμένου αερίου γύρω του, με την προϋπόθεση ότι υπάρχει υγρασία πάνω του. Αυτή η υγρασία μεταφέρεται από το αντικείμενο στην περιοχή γαλακτώματος της φωτογραφικής πλάκας και προκαλεί μια αλλαγή της κατανομής του ηλεκτρικού της φορτίου. Αν το αντικείμενο φωτογραφηθεί στο κενό, όπου δεν υπάρχει ιονισμένο αέριο, δεν εμφανίζεται καμία φωτογραφία Κίρλιαν. Αν η φωτογραφία Κίρλιαν οφειλόταν σε ένα θεμελιώδες παραφυσικό πεδίο ζωτικής ενέργειας, δεν θα έπρεπε να εξαφανίζεται σε ένα απλό κενό (Hines 2003).
Το αξιοπερίεργο και σημαντικό είναι ότι στις φωτογραφίες Kirlian έχουν υπάρξει περιπτώσεις που στην φωτογραφία έχουν καταγράφει "φαντασματικά μέλη" π.χ. όταν τοποθετείται ένα φύλλο πάνω στην πλάκα και μετά κόβεται στη μέση και αφαιρείται το ένα μέλος, στην φωτογραφία εμφανίζεται ολόκληρο το φύλλο. Το σπουδαίο είναι ότι πολλοί επιστήμονες ισχυρίστηκαν ότι με την τεχνική της φωτογραφίας μπορούσαν να καταγράψουν την ανθρώπινη αύρα. Φωτογραφίζοντας επίσης ζωντανούς οργανισμούς φαίνονταν ένα μέλος το όποιο είχε κοπεί. Αυτό όμως δεν οφειλόταν σε παραφυσικές δυνάμεις αλλά σε μάλλον στην ίδια την φύση που συνέχιζε να υπάρχει ακόμα ως θερμότητα από τον κομμένο ιστό υπολείμματα της θερμότητας που έχουν μείνει από την αρχική αποτύπωση του ολόκληρου μέλους η του αντικειμένου.
Τα επόμενα δέκα χρόνια ο Semyon Kirlian και η σύζυγός του ανέπτυξαν και τελειοποίησαν συσκευές για αυτό που σήμερα ονομάζουμε φωτογραφία Kirlian . Χρησιμοποίησαν έναν ταλαντωτή υψηλής συχνότητας ή γεννήτρια σπινθήρα που λειτουργούσε στα 75 έως 200 kHz .
Θέλω τελειώνοντας να σας πω ότι το άρθρο αυτό με «εξίταρε» ιδιαιτέρα αφού από μόνο του κατάφερε να συνδυάσει δυο ανθρώπους με ιδιαίτερη ευαισθησία στην ιστορία., την τέχνη και τον πολιτισμό, ο καθ ένας από το δικό του θεματικό βλέμμα.
Σύρος - Πάρος, Πάρος – Σύρος. Κυκλαδονήσια με το κάθε ένα τον ιδιαίτερο πολιτισμό του και την ιδιαίτερη ιστορία του.
Αυτή είναι η ομορφιά της αγνής έρευνας, της προσφοράς και των ανοικτών οριζόντων ανθρώπων που νοιώθουν γεμάτοι πραγματοποιώντας πράγματα που τους αρέσουν.
Και αυτό το άρθρο όπως όλα τα προηγούμενα και επόμενα αφιερωμένα με σεβασμό στους ερευνητές, σημερινούς και επόμενους της πανέμορφης ιστορίας του τόπου μας άλλα και του μοναδικού Κυκλαδίτικου Πολιτισμού που άνθησε, ανθεί και θα συνεχίσει να ανθεί στα νησιά μας.
Παναγιώτης Κουλουμπής
Syros Stories