Αποκλειστικές φωτογραφίες από την ζωή αλλά και από την οικία τους που στην εποχή της είχε χαρακτηριστεί ως ένα από τα ωραιότερα αρχοντικά της Ελλάδος.
Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε με e-mail ανάμεσα σε έμενα και τον Κύριο Επαμεινώνδα Λυκούρη-Παπαδάμ αφού πρώτα είχαμε μιλήσει και γνωριστεί τηλεφωνικά.
Ο κύριος Επαμεινώνδας Λυκούρης-Παπαδάμ με προέτρεψε να περιμένω λίγο για να συζητήσει με την αδελφή του (και άμεση εγγονή του Δημάρχου Επαμεινώνδα Παπαδάμ) Αικατερίνη Λυκούρη ώστε μαζί να θυμηθούν και να συντάξουν τις απαντήσεις που θα μου έστελναν.
Περίμενα με αγωνία τα νέα τους.
Φανταστείτε τον ενθουσιασμό μου. Η τύχη και η αγάπη μου για την ιστορία του νησιού μας με είχε βοηθήσει όχι μόνο να βρω τον απόγονο ενός από τους καλύτερους ιστορικούς δημάρχους της κλασσικής Σύρου αλλά έναν ο οποίος είναι τόσο άμεσος συγγενής του όσο ο εγγονός του που μάλιστα ακούει το ίδιο όνομα με εκείνον.
Οι ερωτήσεις που ετέθησαν και το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ανάμεσα μας ήταν όπως ακριβώς σας το παραθέτω.
Αγαπητέ και αξιότιμε κ. Επαμεινώνδα σας ευχαριστώ που δεχθήκατε να μου μιλήσετε και να μου εμπιστευτείτε τις μοναδικές και σπάνιες αναμνήσεις από την ζωή σας κοντά στον θρυλικό παππού σας.
Είστε ένας άμεσος απόγονος του και μάλιστα έχετε το ίδιο όνομα με εκείνον καθ ότι ήταν παππούς σας.
Θα ήθελα να προσπαθήσετε να φέρετε θύμησες και αναμνήσεις που είχατε ως μικρό παιδάκι.
Τι θυμάστε από τον παππού σας; Κάποιες ιδιαίτερες στιγμές που έδειχναν το ήθος, την παιδεία αλλά και την αγάπη του στην Σύρο.
Θυμόταν την εποχή που ήταν Δήμαρχος Στην Σύρο;
Συζητούσε για αυτήν την εποχή; Τι έλεγε; Θυμόταν φίλους και συνεργάτες; Συζητούσε ή αναπολούσε ιδιαίτερες στιγμές επί της δημαρχίας του;
Είχε φωτογραφίες ή αποκόμματα εφημερίδων στο σπίτι;
Τι άνθρωπος ήταν ως απλός πολίτης π.χ. Καλοκάγαθος, ομιλητικός, χαμογελαστός. Έλεγε ιστορίες, ήταν χαρούμενος ή χωρατατζής … τέτοιες λεπτομέρειες.
Πώς ήταν η καθημερινότητα του; Π.χ. Ξυπνούσε και διάβαζε την εφημερίδα του και έπινε τον καφέ του, έβγαινε έξω στο καφενείο με φίλους, συζητούσε για αθλητικά ή πολιτικά, ασχολούνταν με κάποιο χόμπι, άκουγε μουσική, τι μουσική κτλ.
Τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας τους ειδικά οι νεώτεροι γνώριζαν ποσό ιστορικό πρόσωπο υπήρξε για την Σύρο και την ιστορία της Ελλάδος;
Τι έλεγαν για αυτό;
ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΠΠΟΥ ΜΑΣ ΕΠΑΜΕΙΝΩΝΔΑ ΠΑΠΑΔΑΜ
«Γεννήθηκα στην Σύρα στο σπίτι του ιατρού Δουράτσου.
Από τον παππού μου θυμάμαι πολλά πράγματα διότι έμενα στη Σύρα για δυο συνεχή χρόνια και επίσης περνούσα πάντα όλες τις καλοκαιρινές διακοπές μου εκεί. Όταν σκέπτομαι τον παππού μου, έχω μια εικόνα ενός αρχοντικού ανθρώπου που ήταν ολιγομίλητος, εξαιρετικά σεμνός, δίκαιος, φιλάνθρωπος, σοβαρός και έντιμος.
Θυμάμαι ότι κάθε πρωί έπινε το γάλα του στο σπίτι και μετά πήγαινε κατευθείαν στο καφενείο ‘Πάνθεον’ για έναν Ελληνικό καφέ όπως επίσης και κάθε απόγευμα γύρω στις 7:00μμ.
Η «Δημαρχεία» ήταν μπορώ να πω το πραγματικό του σπίτι.
Έμπαινε σχεδόν πάντα από την πίσω πόρτα που ήταν απέναντι από το σχολείο.
Εγώ ως μαθητής την μισή πρώτη Δημοτικού και όλη την δευτέρα Δημοτικού τις έκανα σε αυτό το σχολείο. Στα διαλείμματα ξέφευγα από το σχολείο και πήγαινα και τον έβλεπα στο γραφείο του. Εκείνος πάντα με υπερηφάνεια με σύστηνε σε όλο το προσωπικό του Δήμου, ενώ σε έμενα απαιτούσε να τους σέβομαι όλους και να τους μιλώ στον πληθυντικό.
Θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι ο λόγος που πήγα στο Δημόσιο Δημοτικό σχολείο, είναι διότι μετά από φασαρία που έγινε με τον πατέρα μου, ο παππούς μου επέμενε να πάω στο Δημόσιο Δημοτικό σχολείο και όχι στο ιδιωτικό της εποχής εκείνης. Έτσι τελικά με έστειλαν στο Δημόσιο Δημοτικό και ευχαριστώ τον παππού μου γι' αυτό διότι ήταν ένα υπέροχο σχολείο.»
Η συντριπτική πλειοψηφία του λαού της Σύρας εκείνη την δύσκολη εποχή ήταν απόλυτα Βασιλική, εκείνος όμως ήταν Βενιζελικός! Παρόλα ταύτα αυτό δεν σήμαινε τίποτα για τον λαό της Σύρας.
Πολλές φορές μετά το τέλος της ημέρας γυρίζαμε από το σχολείο μαζί στο σπίτι.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ συντάκτη: Το σπίτι του Ε. Παπαδάμ ήταν στην περιοχή «Βαπόρια». Εκεί έμενε ο Επαμεινώνδας Παπαδάμ με την σύζυγό του Κατίνα (γένους Δ. Παρασκευά) και τις τρεις κόρες τους. Μαζί τους υπήρχε και το οικιακό προσωπικό το όποιο αποτελούσαν δασκάλες, γκουβερνάντες και οικιακοί βοηθοί.
Θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι πάντα πριν ξεκινήσουμε έψαχνε τις τσέπες του για ψιλά για να τα βοηθήσει όσο το δυνατόν πιο διακριτικά όποιον επαίτη συναντούσε μπροστά του.
Δεν ήθελε να τον βλέπει ο κόσμος.
Συνήθιζε πάντα να ψωνίζει από όλα τα μαγαζιά στην αγορά, για να μην δυσαρεστήσει κανέναν. Ποτέ δεν δεχόταν δώρα, αυτό είχε συνέπεια μερικές φορές, λόγω κακής ποιότητας κάποιων προϊόντων να ακούει τις παρατηρήσεις της νόνας μου (γιαγιάς).
Πάντα μου έλεγε ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι και οφείλουμε να τους σεβόμαστε, αλλά πολύ περισσότερο να φροντίζουμε τους αδύναμους, τους φτωχούς και άπορους ή αρρώστους και ακόμα περισσότερο τους ανθρώπους με ειδικές ανάγκες. Θυμάμαι χαρακτηριστικά σαν παιδάκι έναν συμπαθέστατο φιστικά που ήταν λίγο καθυστερημένος και του έβγαλε άδεια ώστε να πουλά φιστίκια και χαλβαδόπιτες. Δυστυχώς δεν θυμάμαι το όνομα αυτού του αξιαγάπητου φιστικά.
Τα στέκια του παππού μου ήταν το καφενείο ‘Πάνθεον’ και το καφενείο ‘Στάμου’ στην παραλία.
Την εποχή του διχασμού γνωρίζω (αλλά όχι από τον ίδιο τον παππού μου), ότι ενώ ήταν στην παραλία για τον καφέ του, ένα άτομο, νομίζω παιδί, έπεσε στην θάλασσα. Ο παππούς μου, παρόλο ότι δεν γνώριζε κολύμπι, έπεσε αμέσως με τα ρούχα του στην θάλασσα, στην παραλία του λιμανιού και τον έπιασε. Ο κόσμος μαζεύτηκε και τελικά αυτός ο κόσμος έβγαλε και τους δύο από την θάλασσα! Τότε μια Βασιλική επώνυμη την εποχή εκείνη οικογένεια της Σύρας, για να τον τιμήσει, του έστειλε έναν μικρό πίνακα ζωγραφικής του Ελευθέριου Βενιζέλου! Έχει μάλιστα παρασημοφορηθεί γι’ αυτήν του την δράση.
Θυμάμαι ότι δεν έλεγε ποτέ ιστορίες που αφορούσαν την δουλειά του. Δεν είχε χιούμορ και ήταν πάντα σοβαρός και μετρημένος στα λόγια του.
Θυμάμαι ότι στις γιορτές, το Πάσχα και τα Χριστούγεννα, όταν η μπάντα του Δήμου περνούσε κάτω από το σπίτι μας, έβγαινε στο μπαλκόνι, αλλά εμένα μου απαγόρευε να βγω να δω σαν παιδάκι που ήμουν, για να μην γίνω όπως μου έλεγε, περήφανη και αναιδής!
Στις διάφορες τελετές που γινόντουσαν, πηγαίναμε μαζί στο Ηρώων και πάντα με έβαζε να κάθομαι όρθια πίσω του, μαζί με τον πολύ κόσμο.
Ποτέ δεν μας έδειχνε την χαρά του κάθε φορά που κέρδιζε τις εκλογές. Ήταν φίλος και πάντα έλεγε τα καλύτερα λόγια για τον αντίπαλο του κύριο Ξωχάκη.
Αν θέλει κάποιος να μιλήσει για τα ελαττώματα του, θα μπορούσε να πει ότι ήταν αυστηρός, επίμονος, φειδωλός όσον αφορά εκδηλώσεις αγάπης προς την οικογένεια του, αλλά πάντα δίπλα της.
Ήταν λάτρης της «Σύρας του» και πάντα έλεγε ότι το χειρότερο που μπορούσε να του συμβεί είναι να μετακομίσει στην Αθήνα.
Η οικογένεια Γουλανδρή (από την Άνδρο) του είχε τόσο μεγάλη εμπιστοσύνη ώστε τον είχε εξουσιοδοτήσει να διαχειρίζεται διάφορα θέματα οικονομικά της.
Τέλος θα ήταν τεράστια παράληψη να μην αναφερθεί κάποιος, με αγάπη και συγκίνηση στο δεξί χέρι, του Επαμεινώνδα Παπαδάμ. Πρόκειται για τον υπάλληλο του Δήμου κύριο Αβέρκιο υπάλληλο του Δήμου Ερμούπολης, ο οποίος ήταν το δεξί του χέρι και ένας καθόλα υπέροχος άνθρωπος.
Έτσι θυμάμαι τον παππού μου Επαμεινώνδα Παπαδάμ. Σεμνό, δίκαιο, ελεήμονα και ταπεινό.
Το σπίτι της οικογένειας Παπαδάμ στα Βαπόρια
Φωτογραφίες Βάκης Καρβώνης
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Δημάρχου Νικολάου Παπαδάμ.
Ηταν Θηβαϊκής καταγωγής (1840)
Από τους πρώτους βιομηχάνους της πρώτης περιόδου της βιομηχανικής έκρηξης της Ερμούπολη. Ιδιοκτήτης ενός από τα πρώτα βυρσοδεψία στην Ερμούπολη.
Διατέλεσε δήμαρχος Σύρου την περίοδο μεταξύ 1907 – 1914.
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Επαμεινώνδα Παπαδάμ
Υιός του τέως δημάρχου Νικόλαου Παπαδάμ. Ήταν από τους δημάρχους που πρόσφεραν πολλά και σημαντικά αναπτυξιακά έργα στην Σύρο. Η εγκατάσταση μόνιμου υδραγωγείου αποτελεί αποκλειστικό έργο του. Επίσης έργα του είναι η ύδρευση της συνοικίας Βροντάδου και των λουτρών στο Νησάκι. Κατασκεύασε πυροσβεστικές φωλιές στην πόλη και αποχετευτικό σύστημα στο μεγαλύτερο τμήμα της Ερμούπολης. Ίδρυσε και έθεσε σε λειτουργία 3 λαϊκά ιατρεία για τους άπορους ασθενείς. Στις ημέρες του η πόλη εξωραϊσθηκε με τα λαμπρά κηπάρια Ηρώων, του Θεάτρου "Απόλλων", της πλατείας Μπαμπαγιώτου (Βαπόρια). Η πόλη ηλεκτροδοτήθηκε στο μεγαλύτερο κομμάτι της.
Αξίζει να αναφερθούμε και στο σπίτι του Δημάρχου Νικόλαου Παπαδάμ το όποιο ως οικία στέγασε μερικές από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της Συριανής Ιστορίας.
Το σπίτι αυτό βρίσκεται πίσω από την πλατεία στην οδό Ν. Παπαδάμ.
Το σπίτι φαίνεται να έχει κτιστεί πριν το 1858 (βλ. Ερμουπόλη Σύρος ιστορικό οδοιπορικό εκδ. Δήμος Ερμούπολης). Υπήρξαν πολλοί ιδιοκτήτες. Αρχικά ήταν το σπίτι του Χιώτη μεγαλέμπορου Μικέ Κ. Σάλαγου, του περιβόητου ευεργέτη της Σύρου που δημιούργησε και χάρισε στην Σύρο την Λέσχη Ελλάς, τα Λουτρά στο Νησάκι και φυσικά το Θέατρο Απόλλων.
Στην ιδιοκτησία του δημάρχου Νικόλαου Παπαδάμ περιήλθε το 1903.
Στην συνέχεια το σπίτι περιήλθε στην ιδιοκτησία της οικογένειας Καμπάνη.
Πρόκειται για ένα πανέμορφο αρχοντικό με χαρακτηριστικές καμπυλωτές σιδεριές στα τέσσερα παράθυρα του ισογείου με κήπο που φυτεμένη μέσα του υπάρχει μια πανύψηλη αροκάρια και ένας επίσης πανύψηλος φοίνικας.
Τα δυο αυτά αιωνόβια δέντρα που βρίσκονται στον κήπο αυτόν μπορεί να έχουν ηλικία που είναι κοντά στα 150 χρόνια.
Ο κήπος είναι διακοσμημένος με μια σύνθεση ψηφιδωτού με λευκό και μαύρο βότσαλο.
Ήταν ένα από τα ωραιότερα και πολυτελή σπίτια της Ερμούπολης με πολυτελή εσωτερική διακόσμηση που περιείχε ανάγλυφα στις οροφές παρόμοιες και ίσως πιο όμορφες και εντυπωσιακές από αυτές που υπήρχαν στο σπίτι του Τσιροπινά (σημερινή Νομαρχία).
Το σπίτι έχει πολλά δωμάτια, όλα ιδιαιτέρα ψηλοτάβανα με ανάγλυφες διακοσμήσεις.
Η πρόσβαση στον δεύτερο όροφο πραγματοποιείται με μία πανέμορφη εντυπωσιακή ημικυκλική μαρμάρινη σκάλα με σκαλίσματα στην αρχή και το τέλος της.
Εντύπωση έκανε στους επισκέπτες ένα δωμάτιο το όποιο ονόμαζαν τούρκικο σαλόνι με τουρκική διακόσμηση και έπιπλα.
Υπάρχει ένα γεγονός που νομίζω αξίζει να αναφερθούμε καθώς μας μεταφέρει μια ενδιαφέρουσα πληροφορία που μας δείχνει την εικόνα της Ερμούπολης της εποχής εκείνης.
Δηλαδή μίας πόλης που βρισκόταν ανάμεσα στην πλούσια αρχιτεκτονική της νεοκλασικής οικοδόμησης και των ανάλογων κατοίκων της και στη λαϊκή ζωή του εμπορίου και της πολυπληθυσμικής και πλουραλιστικής εμπορικής ζωής του νησιού την εποχή εκείνη.
Η ιστορία άφορα το ίδιο το αρχοντικό και μας λέει ότι η οικογένεια Παπαδάμ αποχώρησε από αυτό (και πουλήθηκε στην οικογένεια Καμπάνη) διότι λόγω της γειτονίας του με το δημοτικό παντοπωλείο - δημοτική κρεαταγορά, (το σημερινό θερινό κινηματογράφο δηλαδή), η οποία κτίστηκε εκεί αφού ήδη είχε κτιστεί το σπίτι του Σάλαγου - Παπαδάμ και η όποια προκαλούσε στην περιοχή μια απίστευτα δυσάρεστη μυρωδιά.
Έτσι λοιπόν αναγκάστηκαν να φύγουν από το μέρος αυτό και να κτίσουν το νέο τους σπίτι στα Βαπόρια.
Ενδεικτικό της δυσάρεστης οσμής είναι το γεγονός όταν κατά την έλευση και παραμονή του βασιλέως Γεωργίου Α' στη Σύρο, ο οποίος φιλοξενήθηκε όπως γνωρίζουμε στην έπαυλη του Βαφιαδάκη στα Χρούσσα) ο Παπαδάμ ως δήμαρχος κάλεσε τον Βασιλέα σε γεύμα στο μέγαρο του και ο Βασιλέας φυσικά δέχτηκε.
Αλλά έπρεπε να καλυφτούν οι απίστευτες οσμές που προέρχονταν από το ακριβώς δίπλα παντοπωλείο – κρεαταγορά.
Βλέπετε αναφερόμαστε σε μια εποχή όπου τα ψυγεία ήταν ανύπαρκτα και η μόνη ψύξη που επιτυγχάνονταν την εποχή εκείνη ήταν με πάγο, για αυτό και υπήρχαν βιοτεχνίες που έφτιαχναν πάγο, αλλά και πάλι δεν ήταν μόνο αυτό. Ένα παντοπωλείο εκείνης της εποχής είχε απίστευτες μυρωδιές προερχόμενες από κάθε λογής προϊόν που μπορούσε να προκαλέσει οποιαδήποτε μικρή ή μεγάλη, ευχάριστη ή δυσάρεστη μυρωδιά.
Για να το πετύχουν αυτό έκαναν κάτι το απίστευτο. Υπολογίζοντας την ώρα άφιξης και την ώρα αποχώρησης του Βασιλέως στην οικία του δημάρχου κυριολεκτικά ολόκληρη η περιοχή από την πλατεία Μιαούλη έως τη σημερινή οδό Ν. Παπαδάμ σφουγγαρίστηκε με τα χέρια από τους εργάτες του δήμου με … ΑΝΘΟΝΕΡΟ και μάλιστα όχι μία αλλά δύο φορές (λένε) και προχώρησαν σε μια ακόμα απόπειρα να εξαφανίσουν τις μυρωδιές ραντίζοντας με κολόνια τον πλευρικό τοίχο της αγοράς από την μία και των απέναντί του κτηρίων από την άλλη!
Ο δήμαρχος Επαμεινώνδας Παπαδάμ υπήρξε από τους πλέον καλούς και δημιουργικούς δημάρχους της Σύρου που εκτός από το πολιτικό και πολεοδομικό έργο του, ξεχώρισε και αγαπήθηκε από τους Συριανούς ως ένας κοινωνικός, ηθικός και καλός άνθρωπος που προσπαθούσε με κάθε τρόπο να ακούει και να βοηθά τον κόσμο της Σύρου.
Στην κηδεία του όλη η Σύρος παραβρέθηκε και τον συνόδεψε ως την τελευταία κατοικία του, ενώ ένας εντυπωσιακός και συγκινητικός επικήδειος διαβάστηκε.
Σήμερα το σπουδαίο ιστορικό και πανέμορφο αυτό κτήριο επισκευάζεται και πάλι με τους νέους ιδιοκτήτες να προσπαθούν με μεράκι, σεβασμό αγάπη και πολύ κόπο να επαναφέρουν τις παλιές ομορφιές, ανάγλυφα αλλά και αρχιτεκτονικά στοιχεία του στην αρχική τους μορφή έτσι όπως κτίστηκε 150 χρόνια σχεδόν πριν.
Θέλω να εκφράσω ένα μεγάλο ευχαριστώ στον Κύριο Επαμεινώνδα Λυκούρη Παπαδάμ καθώς και στην αδελφή του Αικατερίνη Λυκούρη για την εμπιστοσύνη και την καλοσύνη τους να μου διαθέσουν προσωπικό οικογενειακό υλικό καθώς και την μοναδική αυτή συνέντευξη.
Ένα μεγάλο ευχαριστώ με άπειρη ευγνωμοσύνη και στους σημερινούς ιδιοκτήτες της οικίας Σαλβάγου – Παπαδάμ (το όνομα τους δεν επιθυμούν να δημοσιευτεί αλλά βρίσκεται στην γνώση του γράφοντος το άρθρο τούτο) που με την άδειά τους με ευγένεια, καλοσύνη και σεβασμό στο έργο μου να καταγράψω και να διαδώσω την ιστορία του νησιού μας μου άνοιξαν τις πόρτες του ανακαινισμένου κτηρίου της οικογένειας τους και, όπου εκτός από τις φωτογραφίες τις όποιες πήρα διαπίστωσα τον αγώνα, τους κόπους και τις προσπάθειες που κάνουν να επαναφέρουν την παλιά αίγλη και ομορφιά του κτηρίου αυτού σε όσο το δυνατόν πιο αυθεντικό τρόπο μπορούν σήμερα.
Ευχαριστώ επίσης θερμά τον φίλο ιστοριοδίφη και εξαίσιο γνώστη της Συριανής ιστορίας Κύριον Βάκη Καρβώνη για την σπουδαία και ανεκτίμητη βοήθειά του στο να εντοπίσουμε και να φωτογραφίσουμε το σπίτι της οικογένειας Παπαδάμ στα Βαπόρια. Σε αυτό βοήθησε ανεκτίμητα και το βιβλίο "ΕΡΜΟΥΠΟΛΗ ΣΥΡΟΣ - ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΑΓΡΙΑΝΤΩΝΗ ΧΡΙΣΤΙΝΑ"
Παναγιώτης Κουλουμπής
Syros Stories