Νατάσα Στασινού • nstasinou@naftemporiki.gr
Τον Φεβρουάριο του 1945, τρεις ηγέτες συναντήθηκαν σε ένα παραθεριστικό θέρετρο για να μοιράσουν τον κόσμο σε σφαίρες επιρροής, καθορίζοντας έτσι και τη μοίρα του. Ο στόχος της Διάσκεψης ήταν να διαμορφώσει μια μεταπολεμική ειρήνη που δεν αντιπροσώπευε απλώς μια τάξη συλλογικής ασφάλειας, αλλά ένα σχέδιο αυτοδιάθεσης στους απελευθερωμένους λαούς της μεταναζιστικής Ευρώπης. Εν ολίγοις, αντανακλούσε το όραμα του Woodrow Wilson στις Βερσαλλίες σχεδόν ένα τέταρτο αιώνα νωρίτερα.
Η ναζιστική Γερμανία ήταν γονατισμένη. Τα σοβιετικά στρατεύματα πλησίαζαν στο Βερολίνο, ενώ οι συμμαχικές δυνάμεις είχαν περάσει τα δυτικά σύνορα της Γερμανίας. Στον Ειρηνικό, τα αμερικανικά στρατεύματα προχωρούσαν σταθερά αλλά αιματηρά προς την Ιαπωνία.
Καθώς οι στρατοί τους ετοιμάζονταν για τη νίκη, οι λεγόμενοι Τρεις Μεγάλοι – ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Φράνκλιν Ρούσβελτ, ο Βρετανός πρωθυπουργός Ουίνστον Τσόρτσιλ και ο Σοβιετικός ηγέτης Ιωσήφ Στάλιν – συμφώνησαν να συναντηθούν στη Γιάλτα, ένα σοβιετικό θέρετρο στη Μαύρη Θάλασσα.
Στο τέλος της πιο αιματηρής σύγκρουσης που είχε γνωρίσει ποτέ ο κόσμος, οι Σύμμαχοι είχαν ανάγκη από μία συμφωνία που θα διασφάλιζε ειρήνη. Αλλά τόσο οι ΗΠΑ όσο και η ΕΣΣΔ ήθελαν συνεργασία με τους δικούς τους όρους. Έτσι παρά τις συμφωνίες της Γιάλτας, μέσα σε λίγους μήνες τέθηκε το σκηνικό για τον Ψυχρό Πόλεμο – τη νέα μάχη μεταξύ των δύο νέων υπερδυνάμεων που χώρισαν τον κόσμο σε ιδεολογικά στρατόπεδα για δεκαετίες.
«Αν ο στόχος στη Γιάλτα ήταν να τεθούν οι βάσεις για μια πραγματικά ειρηνική μεταπολεμική τάξη, τότε το συνέδριο απέτυχε», είχε πει στο BBC ο καθηγητής Andrew Bacevich στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης. «Αλλά δεδομένων των αντιφατικών φιλοδοξιών των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ, αυτός ο στόχος δεν ήταν ποτέ στα χαρτιά».
Τι συνέβαινε τον Φεβρουάριο του 1945;
Στις αρχές του 1945 η ναζιστική Γερμανία είχε χάσει τον πόλεμο. Η χώρα διατήρησε την αιματηρή και ολοένα και πιο απελπισμένη αντίστασή της, αλλά το αποτέλεσμα της σύγκρουσης ήταν πια δεδομένο. Στην Ανατολική Ευρώπη, η Σοβιετική Ένωση διέλυσε τα γερμανικά στρατεύματα μετά από τέσσερα χρόνια άγριου πολέμου.
Αλλά ενώ η ΕΣΣΔ ήταν θριαμβευτής στο στρατιωτικό μέτωπο, υπέφερε τρομερά. Υπολογίζεται ότι ένας στους επτά σοβιετικούς πολίτες, περίπου 27 εκατομμύρια άνθρωποι, έχασαν τη ζωή τους στη σύγκρουση – τα δύο τρίτα των οποίων ήταν άμαχοι. Μερικοί ακαδημαϊκοί ανεβάζουν τον αριθμό των θυμάτων ακόμη υψηλότερα. Οι πόλεις και τα πλουσιότερα εδάφη της χώρας καταστράφηκαν από τη σύγκρουση. Βιομηχανία, αγροκτήματα, σπίτια, ακόμη και δρόμοι είχαν εξαφανιστεί από τον χάρτη.
Ποιοι ήταν οι στόχοι των ηγετών;
Ο Ιωσήφ Στάλιν ήταν αποφασισμένος να επαναφέρει τη χώρα του στα πόδια της. Ήρθε στη Γιάλτα αναζητώντας μια σφαίρα επιρροής στην Ανατολική Ευρώπη ως ζώνη ασφαλείας για την προστασία της ΕΣΣΔ. Ήθελε επίσης να διχάσει τη Γερμανία, για να διασφαλίσει ότι δεν θα μπορούσε να αποτελέσει ποτέ ξανά απειλή και να λάβει τεράστιες αποζημιώσεις -σε χρήματα, μηχανήματα, ακόμη και άνδρες- για να βοηθήσει το κατεστραμμένο έθνος του.
Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ κατανοούσε τους στόχους του Στάλιν. Οι δύο ηγέτες είχαν συναντηθεί στη Μόσχα τον Οκτώβριο του 1944 και συζήτησαν την ιδέα να χωριστεί η Ευρώπη σε σφαίρες επιρροής για την ΕΣΣΔ και τις δυτικές δυνάμεις. Κατάλαβε επίσης ότι τα εκατομμύρια των σοβιετικών στρατευμάτων που είχαν απωθήσει τη Γερμανία από την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη ήταν πολύ περισσότερα από τις Συμμαχικές δυνάμεις στη Δύση – και δεν μπορούσε να κάνει τίποτα το Ηνωμένο Βασίλειο αν ο Στάλιν επέλεγε να τα κρατήσει εκεί.
Διαβάστε εδώ την συνέχεια του άρθρου