Λοιπόν… ! Είναι πολλά. Τα πιο πολλά σε όλη την Ελλάδα. και κάθε ένα από αυτά έχει την δική του μοναδική ιστορία.
Ελάτε μαζί μου σε ένα υπέροχο ανηφορικό ταξίδι στην υπέροχη μεσαιωνική Άνω Σύρο μας. Έκτος από την γοητευτική της ιστορία, σας υπόσχομαι ένα πολύχρωμο σχεδόν παραμυθένιο οδοιπορικό ανάμεσα σε σοκάκια, καλντερίμια και καμάρες γεμάτες ιστορία.
Χρόνια τώρα δε, ανηφορίζοντας και κατηφορίζοντας τα σκαλάκια αυτά έμαθα και κάτι πολύ σημαντικό. Αν ακολουθήσεις την σωστή διαδρομή δεν θα λαχανιάσεις ούτε θα κουραστείς καθόλου. Και ας ανεβαίνεις … στο τέλος θα μετρήσετε και θα μάθετε πόσα σκαλάκια…
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΣΚΑΛΑΚΙΑ
Είναι τα πιο πολλά σκαλάκια στην Ελλάδα; NAI! Την έχουμε και αυτήν την πρωτιά;
Αποφάσισα να γράψω αυτό το άρθρο αγαπητοί μου αναγνώστες ακριβώς αυτήν την περίοδο που αρχίζουν οι αφίξεις των επισκεπτών στο νησί μας.
Στις βόλτες και συνοδείες που κάνω με διάφορους Έλληνες και ξένους, ειδικά όταν αρχίζουμε να ανηφορίζουμε προς την Άνω Σύρο και κοιτώντας με δέος τον εντυπωσιακό Μεσαιωνικό οικισμό, (και αργότερα όταν αρχίσουν να το περιδιαβαίνουν και να τον περπατούν) στο στόμα όλων έκτος από τα επιφωνήματα θαυμασμού κυριαρχεί μια ερώτηση.
«Πόσα σκαλάκια θα ανέβουμε»; «Πόσα ήταν τα σκαλάκια που ανεβήκαμε και κατεβήκαμε»;
Λοιπόν την απάντηση σας την έχω σε αυτό το άρθρο.
Αν και όχι ακριβώς … Θέλω να πω ότι πλέον με την νέα δόμηση στην Άνω Σύρο μερικά σκαλάκια ή έχουν αλλάξει ή έχουν αυξηθεί ή μειωθεί. Εμείς όμως θα αναφερθούμε στον κλασσικό νούμερο του συνόλου και από διαφορετικές μεριές (Θα καταλάβετε τι εννοώ όταν τελειώσετε την ανάγνωση…)
Τονίζω όμως και πάλι πως αυτά τα νούμερα έχουν αλλάξει (όχι πολύ) από τότε που για πρώτη φορά μετρήθηκαν. Σήμερα είναι αδύνατον να μετρηθούν γιατί μπερδεύονται πλέον και τα σοκάκια και οι αρχές με το τέλος κάθε «σκαλοπάτια» ανηφόρας.
Λίγη πολεοδομική ιστορία πρώτα.
Κύρια και χαρακτηριστικά γνωρίσματα του οικισμού είναι οι στενοί δρόμοι, οι σκάλες, οι καμάρες και τα ασβεστωμένα με άσπρο η λουλακί χρώμα σπίτια της. Οι αυλές της ενώνονται, χωρίς περίφραξη στο δρόμο, ενώ κυριαρχούν τα ξύλινα μπαλκόνια, οι χειροποίητες καμινάδες και οι βουκαμβίλιες, αυτό το πολύχρωμο ανθισμένο δέντρο που το συναντάς παντού στην Άνω Σύρο να κοσμεί γωνίες και αυλές.
Η Άνω Σύρος έχει έξι πύλες. Θα μιλήσουμε και θα αναφερθούμε για αυτές στο επόμενο άρθρο. Ενδεικτικά τώρα σας τις αναφέρω ονομαστικά. Η Πύλες του Πούργου, Περσινού, Καμάρας, Πορτάρα, Σκαλάκια και Γυαλού.
Επίσης η Άνω Σύρος έχει και τις δικές της γειτονίες. Οι κάτοικοι της Άνω Σύρου μένουν σε κάποια από αυτές τις γειτονίες. Πάλι ονομαστικά σας τις αναφέρω. Συγκεκριμένα οι γειτονιές είναι: Σκαλί, Άη Γιάννης, Πιάτσα, Παναγιά, Βορνάς, Σκαλάκια.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό της Άνω Σύρου είναι οι πολλές καμάρες, ή αλλιώς «Στεγάδια» όπως ονομάζονται στην λαϊκή παραδοσιακή γλώσσα.
Για τα Στεγάδια όμως σας έχω έτοιμο ειδικό άρθρο που θα δημοσιευτεί στην επόμενη δημοσίευση μας.
Ενδεικτικά όμως με την ονομασία «Στεγάδι» είναι μια καμάρα πολλές φορές εσωτερική μέσα στον οικισμό που η κατασκευή της έχει δυο βασικούς λόγους. Ο ένας ήταν αμυντικός και ο άλλος κάτι σαν προέκταση ή συνένωση των οικημάτων.
Ο οικισμός της Άνω Σύρου ηταν και είναι ένας αυτόνομος οικισμός με ότι προϋποθέτει κάποιος για να τον αποκαλεί αυτόνομο.
Παλιότερα είχε ακόμα και νοσοκομείο (από τα πρώτα νοσοκομεία στην Σύρο). Μαγαζιά εστίασης καταστήματα αναγκαίων υλικών για το νοικοκυριό, χώροι έκθεσης διασκέδασης κτλ.
Ένα άλλο υπέροχο που προσωπικά το εκτιμώ ιδιαιτέρα είναι ότι έχει ακόμα και μνημεία αφιερωμένα σε επιφανείς κατοίκους της Άνω Σύρου αλλά και ήρωες που έπεσαν για την Πατρίδα.
Για την ακρίβεια έξι μνημεία και αγάλματα αφηγούνται την ιστορία του οικισμού, απεικονίζουν πρόσωπα που είτε έζησαν, είτε βοήθησαν ,είτε πρόβαλαν το νησί και την Άνω Σύρο.
Και πάλι αγαπητοί μου αναγνώστες επιτρέψτε μου να τα αναφέρω ονομαστικά αφού στο επόμενο άρθρο θα σας γράψω διεξοδικά και αναλυτικά για αυτά.
H προτομή του Φερεκύδη, το Μνημείο (πλάκα) στην Απανωσυριανή Μάννα, η προτομή του Ιωάννη Δαλέζιου, η προτομή του Βελισσάριου Φρέρη, το Μνημείο πεσόντων και τέλος και φυσικά, η προτομή του Μάρκου Βαμβακάρη, (μαζί με το Μουσείο του Μάρκου Βαμβακάρη)/
Υπομονή… Πολλά περισσότερα με την ιστορία κάθε «Στεγαδιού» στο αμέσως επόμενο άρθρο την επόμενη εβδομάδα.
Η Άνω Σύρος είναι γεμάτη από ένα πλήθος σκαλοπατιών, καλντερίμια, καμάρες (στεγάδια) και ανισόπεδα τμήματα. Στην πραγματικότητα ο οικισμός αυτός κτίστηκε ως ένας φρουριακός αμυντικός οικισμός που η προστασία του οργανωνόταν από τις πίσω όψεις των κατοικιών του και είχε επτά πύλες. Η κυριότερη πύλη εισόδου που παραμένει έως σήμερα είναι η περιβόητη «Καμάρα».
Για ακριβώς αυτούς τους αμυντικούς λόγους τα κτίσματα είναι σχεδόν κολλημένα το ένα με το άλλο με ένα πολύ ενδιαφέρον χαρακτηριστικό να μοιάζει ο οικισμός σαν το παιχνίδι «τζενγκα» Το παιχνίδι εκείνο που τουβλάκια είναι τοποθετημένα με τέτοιο τρόπο που το ένα είναι τοποθετημένο πάνω στο επόμενο δημιουργώντας ένα συμπαγή πύργο.
Περιδιαβαίνοντας τον οικισμό της Άνω Σύρου παρατηρείς τρία χαρακτηριστικά. Πολλά, πάρα πολλά σκαλάκια, μικρά δαιδαλώδη σοκάκια και καλντερίμια, επίσης πολλές καμάρες και πολλές εκκλησιές.
Οι κατοικίες της Άνω Σύρο είναι κλασσικές της λεγομένης «λαϊκής ανώνυμης αρχιτεκτονικής». Συνήθως είναι διώροφα κτίσματα με παραδοσιακό δαντελωτό σοβά που σκοπός του είναι να απορροφά το φως. Οι γωνίες των σπιτιών έχουν μια κυρτότητα (κούρμπα) που έχει δυο λόγους ύπαρξης. Ο ένας και ο σημαντικότερος είναι για να διευκολύνει την ομαλή πρόσβαση των γαϊδουριών το μοναδικό «όχημα» το οποίο ακόμη και σήμερα γίνονται οι μετακινήσεις υλικών και ο ανεφοδιασμός των κάτοικων και των χώρων εστίασης. Ο άλλος είναι σαν ένα είδος σήμανσης του οδικού χάρτη και είναι πολύ συνηθισμένος στους παραδοσιακούς οικισμού σε ολόκληρο τον κόσμο και δείχνει στον διαβάτη την σωστή πορεία που πρέπει να εξακολουθήσει ανεβαίνοντας ή κατεβαίνοντας τα λαβυρινθώδη σοκάκια. Η «κούρμπα» δείχνει την πορεία που πρέπει να ακολουθηθεί.
Οι κατοικίες της Άνω Σύρου συνήθως βαμμένες σε χρώμα λευκό, έχουν το χαρακτηριστικό τις «φιλόξενες» πόρτες. Συγκεκριμένα οι πόρτες αυτές είναι ξύλινες και ημι-ανοιγμένες με τρία φύλα. Το ένα φύλο είναι μεγάλο και το άλλο χωρίζεται με ένα ημι-ανοιγόμενο περίπου στο 3/5 της πόρτας. Σκοπός αυτού του σχεδίου είναι ο αερισμός και ο δροσισμός του σπιτιού αλλά και η επαφή με τον «έξω» κόσμο και η επικοινωνία, των κατοίκων η τους διερχόμενους διαβάτες η γείτονες χωρίς να είναι τελείως ανοικτή η πόρτα της οικίας.
Ένα άλλο σπουδαίο χαρακτηριστικό που παρατηρεί κάποιος στα σπίτια της Άνω Σύρου έκτος από τις πόρτες είναι τα κεντητά λεύκα κουρτινάκια που κρέμονται σχεδόν σε κάθε παραθυράκι των κουκλίστικων μικρών σπιτιών.
Μια άλλη ονομασία που έδιναν σε αυτό το είδος πόρτας ήταν η «φιλόξενη πόρτα».
Και μετά από την σύντομη εισαγωγή μας, πάμε να εξερευνήσουμε τα σκαλάκια της Άνω Σύρου.
Μέσες άκρες όμως είναι τα εξής…
Για να είμαστε ακριβείς και σωστά περιγραφικοί για να καταλάβετε και εσείς θα πρέπει να ξεκινήσουμε από το κέντρο της Ερμούπολης την Πλατεία Μιαούλη και θα ακολουθήσουμε την κλασική διαδρομή μέχρι την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, την καθολική μητρόπολη.
Η διαδρομή είναι η εξής:
Πλατεία Μιαούλη, Δημοτικό ρολόι (πρώτο δημοτικό) προς σχολείο Φρερ μέσω της Ανδρέα Κάργα, ως την πιάτσα του Σαν Τζώρτζη. Μετρημένα σκαλάκια 796!
Προσέξτε τώρα. Υπάρχουν αναφορές παλαιότερων που λένε ήταν 968. Αλλά όπως σας είπα και εγώ, με διάφορες διαρρυθμίσεις των δρόμων τα σκαλάκια έχουν μειωθεί.
Σε μια άλλη διαδρομή που ξεκινά από το παλιό τέρμα, μέχρι την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και με πορεία προς Βορνά, είναι 221.
Σε μια άλλη διαδρομή τα σκαλάκια από τη βορεινή πλευρά της εκκλησίας μετρήσαμε 55.
Ξεκινώντας τώρα από την Πιάτσα, και ανεβαίνοντας προς την Αγία Τριάδα μετρήσαμε 281 σκαλάκια , ενώ από την πλευρά του Αγ. Ιωάννου 323, τα σκαλάκια της εκκλησίας από την ανατολική πλευρά είναι 62.
Τώρα… Από το παλιό τέρμα κατηφορίζοντας μέχρι την αγορά είναι 31.
Πάλι αν ξεκινήσεις κάποιος από το παλιό τέρμα και πάει προς τον μέχρι τον Άγιο Νικόλαο τον φτωχό λογικά θα μετρήσει 88.
Από τον ναό Από της «Καρμέλας»2 μέχρι αγορά 71.
Από της «Καρμέλας» μέχρι καμάρα 69.
Από τους Φρερ μέχρι «Καρμέλας» 239.
Από Φρερ μέχρι Πλατεία Μιαούλη από πλευράς δημοτικού ωρολογίου 101.
Τα σκαλάκια της οδού Πέτρου Ράλλη 201 και από το στεγάδι μέχρι την αγορά 95.
Από τους πρόποδες του Άγιου Σεβαστιανού μέχρι την αγορά 307.
Από τον αμαξωτό μέχρι ΚΑΠΗ 237.
Από τον αμαξιτό μέχρι το κέντρο «η θέα» 154.
Από το κέντρο «η θέα» μέχρι Ρ/Σ. Αιγαίο 86.
Από πλατεία Μάρκου Βαμβακάρη από την πλευρά της Κιουράς 3, μέχρι Αγ. Τριάδας 70.
Από Ράφου μέχρι πλατεία Μάρκου Βαμβακάρη 74.
Από του Ζάρα μέχρι Πορτάρα από την πλευρά, 75 και τέλος από Πορτάρα μέχρι Αγ. Τριάδα 112.
Συνολικά μετρήθηκαν 3.748 σκαλάκια.
Υπάρχουν και πολλά άλλα ακόμα σε διάφορα σοκάκια (Μάρτιος 1995).
Για το άρθρο αυτό όπως προαναφέρω άντλησα πληροφορίες από ένα παλαιότερο άρθρο του γνωστού δημοσιογράφου και ιστοριογράφου και πολύ καλού μου φίλου Δημήτρη Χάλαρη (Ο θεός να αναπαύει την ψυχή του) μαζί με πολλές πληροφορίες παλιών Συριανών κάτοικων κυρίως της Άνω Σύρου και της Ερμούπολης καθώς και κάποιες προωστικές μετρήσεις.
Τέλος Πρώτου Μέρους
Στο δεύτερο μέρος την άλλη εβδομάδα θα μιλήσουμε για τις πανέμορφες καμάρες η αλλιώς «στεγάδια» της Άνω Σύρου
Syros Stories
Παναγιώτης Κουλουμπής