O αμερικανικός ιστότοπος War on the Rocks δημοσιεύει άρθρο του Nick Danforth και του Aaron Stein, που αναφέρεται στην όψιμη αποδοχή εκ μέρους των ΗΠΑ ότι η Τουρκία είναι για αυτήν μια “χαμένη υπόθεση” και στην εγκατάλειψή των προσδοκιών της Ουάσιγκτον για τη στενή συνεργασία της Άγκυρας.
Οι αρθρογράφοι περιγράφουν ως καθαρά συναλλακτική την εφεξής σχέση της Ουάσιγκτον με την Άγκυρα.
Μετά από δεκαετίες αγωνίας για το “ποιος έχασε την Τουρκία”, η Ουάσιγκτον φαίνεται τελικά να έχει ξεπεράσει τη θλίψη της. Έχοντας περάσει από τα στάδια του σοκ, της άρνησης και του θυμού, η διάθεση πλησιάζει τώρα σε εκείνη της αποδοχής.
Αντί να βρίζουν την Άγκυρα ή να προσπαθούν απεγνωσμένα να κερδίσουν την εύνοιά της, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής των ΗΠΑ εγκατέλειψαν καθυστερημένα τις προσδοκίες τους για την εξασφάλιση αυτόματης τουρκικής συνεργασίας.
Το πνεύμα των μετριασμένων συναισθημάτων, των μετριοπαθών προσδοκιών και των μειωμένων κατηγοριών μπορεί να φανεί σε μερικά από τα γεγονότα του τελευταίου μήνα. Στις 24 Απριλίου, ο Αμερικανός Πρόεδρος Τζο Μπάιντεν (Biden) εξέδωσε μια δήλωση για τον εορτασμό της Γενοκτονίας των Αρμενίων, η οποία ελάχιστα έγινε είδηση στις Ηνωμένες Πολιτείες ή στην Τουρκία.
Στη συνέχεια, στις αρχές Μαΐου, η Άγκυρα ανακοίνωσε ότι διακόπτει όλες τις εμπορικές συναλλαγές με το Ισραήλ. Όμως οι αντιδράσεις ήταν υποτονικές και η Τουρκία φαίνεται να είναι επιφυλακτική, καθώς η Άγκυρα συνέχισε να στέλνει αζέρικο πετρέλαιο σε ισραηλινά λιμάνια.
Τέλος, στις αρχές Μαΐου, υπήρξε η «μη επίσκεψη» του Τούρκου Προέδρου στην Ουάσιγκτον. Το ταξίδι αυτό είχε προγραμματιστεί, δεν επιβεβαιώθηκε ποτέ και τελικά ακυρώθηκε χωρίς κανείς, εκτός της κοινότητας των παρατηρητών της Τουρκίας, να αντιληφθεί ότι συνέβαινε κάτι.
Τελικά, αυτή η μεγαλύτερη συναισθηματική και γεωπολιτική απόσταση μπορεί να είναι πιο υγιής για όλους τους εμπλεκόμενους. Η αμερικανική κυβέρνηση εκτιμά τη σχέση της με την Τουρκία και συνεχίζει μεν να εργάζεται για τη βελτίωση των διμερών δεσμών, ωστόσο, ο στόχος έχει μετατοπιστεί σε σχέση με τις προηγούμενες δεκαετίες.
Η πολιτική των ΗΠΑ είναι τώρα να συνεργαστεί με την Τουρκία σε συγκεκριμένα θέματα που την απασχολούν, αντί να χτίζει απλώς μια πολιτική γύρω από την Τουρκία ως έναν κρίσιμο και αξιόπιστο εταίρο.
Απαλλαγμένες από την προσδοκία να είναι σύμμαχοι και την αίσθηση προδοσίας που αυτή η προσδοκία δημιουργούσε τακτικά, τόσο η Ουάσιγκτον όσο και η Άγκυρα μπορούν να επικεντρωθούν στη διαχείριση μιας καθαρά συναλλακτικής σχέσης: να ξεπεράσουν τα αποκλίνοντα συμφέροντα όπου χρειάζεται και να χτίσουν σε κοινά όπου είναι δυνατόν.
Στρατηγικό σκηνικό
Η αμερικανοτουρκική σχέση οικοδομήθηκε πάνω σε κοινά συμφέροντα ασφαλείας κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Τα συμφέροντα αυτά έχουν αποκλίνει σημαντικά κατά τις τρεις δεκαετίες από την κατάρρευση της σοβιετικής αυτοκρατορίας.
Η Τουρκία θεωρεί τώρα τις οικονομικές σχέσεις με τη Ρωσία ως απαραίτητες, ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες και μεγάλο μέρος του δυτικού κόσμου έχουν δεσμευτεί για τη στρατιωτική ήττα της Μόσχας στην Ουκρανία.
Από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, οι αναλυτές στις Ηνωμένες Πολιτείες ανησυχούσαν για την απώλεια της Τουρκίας – ένας ευφημισμός για πράγματα που έκαναν τους Τούρκους ηγέτες τόσο τρελούς που επέλεξαν να επιδιώξουν αποκλίνοντα συμφέροντα από αυτά των Ηνωμένων Πολιτειών.
Για πολλούς στην Τουρκία, αυτή η διαμόρφωση της σχέσης ήταν προσβλητική. Ένα κυρίαρχο κράτος δεν μπορεί να χαθεί και αν η Άγκυρα επέλεξε να ακολουθήσει πολιτικές που απέχουν από εκείνες της Ουάσιγκτον, η επιλογή αυτή ήταν απλώς μια αντανάκλαση της βούλησης των Τούρκων ηγετών που ζύγιζαν τα συμφέροντά τους.
Πράγματι, η αμερικανοτουρκική σχέση ήταν πάντα ασύμμετρη. Η Ουάσιγκτον διαχειρίζεται ένα πλέγμα παγκόσμιων συμμαχιών, οπότε η εξωτερική της πολιτική εξαρτάται εν μέρει από τις ξένες χώρες που επιλέγουν να συμμαχήσουν με τις Ηνωμένες Πολιτείες, ακόμη και όταν υπάρχουν προφανή σημεία πολιτικής απόκλισης, επειδή η προστιθέμενη αξία της στρατιωτικής προστασίας των ΗΠΑ υπερτερεί των εποχών πολιτικών τριβών.
Η σχέση αυτή είναι εύθραυστη εδώ και δεκαετίες. Το σημείο ρήξης για την Τουρκία, εκ των υστέρων, ήταν η στρατηγική των ΗΠΑ στη Συρία για την καταπολέμηση του Ισλαμικού Κράτους, ακολουθούμενη από την τουρκική απόφαση να αγοράσει το ρωσικής κατασκευής πυραυλικό σύστημα S-400.
Αυτό οδήγησε στην απομάκρυνση της Τουρκίας το 2019 από το πρόγραμμα των F-35 και στην επιβολή κυρώσεων που είχε επιβάλει το Κογκρέσο το 2020. Η Ουάσιγκτον συνεχίζει να συνομιλεί με την Άγκυρα για το θέμα των S-400, αλλά παραμένει σε αδιέξοδο.
Με την έναρξη του ρωσο-ουκρανικού πολέμου, οι Ηνωμένες Πολιτείες προσφέρθηκαν να βοηθήσουν την Τουρκία να μεταφέρει το σύστημα στην Ουκρανία. Αργότερα η Ουάσιγκτον υποσχέθηκε την επιστροφή στο πρόγραμμα F-35 σε περίπτωση που η Άγκυρα καταβάλει καλή τη πίστει προσπάθεια να συνεργαστεί με τις Ηνωμένες Πολιτείες για τη μεταφορά του πυραυλικού συστήματος σε τρίτο μέρος ή τη λήψη άλλων μέτρων για τη διασφάλιση τής μη χρήσης του. Ωστόσο, μέχρι σήμερα, καμία από αυτές τις προσπάθειες δεν έχει αποδώσει καρπούς.
Η αδιαλλαξία της Τουρκίας όσον αφορά την επέκταση του ΝΑΤΟ μετά την έναρξη του ρωσο-ουκρανικού πολέμου και το μέγεθος της προσπάθειας που απαιτείται για να κερδηθεί η τουρκική έγκριση για την ένταξη της Σουηδίας, υπογράμμισε ακόμη περισσότερο πόσο συναλλακτική έχει γίνει η σχέση ΗΠΑ-Τουρκίας.
Η συμφωνία που οδήγησε τελικά στην πώληση F-16 στην Τουρκία με αντάλλαγμα την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ δείχνει ότι η Ουάσιγκτον μπορεί να χρησιμοποιήσει την επιρροή της στην Άγκυρα όταν διακυβεύονται συγκεκριμένα συμφέροντα.
Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα είναι πάντα σε επιφυλακή για την αναζήτηση τρόπων οικοδόμησης μιας νέας συνεργατικής κανονικότητας. Αλλά πολύ λίγοι προσπαθούν πλέον να ξαναχτίσουν την παλιά σχέση. Η ελπίδα μπορεί να είναι αιώνια, αλλά με κάθε ψεύτικη υπόσχεση για επανεκκίνηση, η αισιοδοξία και το ενδιαφέρον για το μέλλον των αμερικανοτουρκικών σχέσεων μειώνονται σταθερά.
Η τουρκική κυβέρνηση έχει αποδειχθεί προσηλωμένη στην ανεξάρτητη εξωτερική της πολιτική και η Ουάσιγκτον έχει προσαρμοστεί ανάλογα. Οι Τούρκοι ηγέτες δεν βλέπουν πλέον τις Ηνωμένες Πολιτείες ως έναν ενοχλητικό, αλλά τελικά απαραίτητο εταίρο για την εξωτερική της πολιτική.
Στην πραγματικότητα, πολλοί στην Τουρκία βλέπουν τις Ηνωμένες Πολιτείες ως απειλή για τη χώρα ή ως εμπόδιο για τα συμφέροντά της.
Για χρόνια, πολλοί στην Ουάσιγκτον θεωρούσαν την Τουρκία απαραίτητη για να την προσεταιριστούν, επειδή συνορεύει με πολλά μέρη, για τα οποία ενδιαφέρονται οι πολιτικοί των ΗΠΑ, και ότι η γεωγραφία υπερίσχυε του εκνευρισμού με την τουρκική πολιτική. Αλλά αυτή η δυναμική έχει πλέον τελειώσει.
Η Τουρκία εξακολουθεί να συνορεύει με πολλά μέρη για τα οποία ενδιαφέρονται οι Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά οι γεωγραφικές πραγματικότητες του Ψυχρού Πολέμου έχουν αλλάξει, καθώς η Τουρκία δεν είναι πλέον ο μοναδικός εταίρος της Αμερικής στη Μαύρη Θάλασσα. Επιπλέον, η Άγκυρα δεν μπορεί να βασίζεται στην υποστήριξη των αμερικανικών συμφερόντων σε περιόδους κρίσεων, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα να καθιστά το έδαφός της λιγότερο πολύτιμο.
Αυτή η πολιτική, αν και κατανοητή από την τουρκική οπτική γωνία, διαφέρει από άλλες περιφερειακές δυνάμεις, πολλές από τις οποίες θεωρούν τη ρωσική απειλή τόσο οξεία που επιδιώκουν ενεργά μεγαλύτερη αμερικανική εμπλοκή στην περιοχή. Η προσέγγιση των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή, τη Μαύρη Θάλασσα και τη Ρωσία έρχεται πλέον εν μέρει σε αντίθεση με τα συμφέροντα της Άγκυρας, καθιστώντας την παρουσία της Ουάσιγκτον στην περιοχή μια αντιληπτή απειλή για την Τουρκία.
Μετά την εισβολή της Μόσχας στην Ουκρανία, πολλοί αναλυτές πίστευαν ότι η Τουρκία θα αναγκαστεί τελικά να πάρει θέση μεταξύ της Ρωσίας και των συμμάχων της στο ΝΑΤΟ. Η Τουρκία, ωστόσο, σκέφτηκε διαφορετικά.
Πάνω από δύο χρόνια μετά τη σύγκρουση, η Άγκυρα συνεχίζει να κρατά τον Βόσπορο κλειστό τόσο για τα ρωσικά όσο και για τα πλοία του ΝΑΤΟ, να συναλλάσσεται και με τις δύο πλευρές και να προωθεί τον πιθανό ρόλο της ως διαμεσολαβητή για την επίλυση της σύγκρουσης.
Οι υποστηρικτές του Τούρκου Προέδρου Ερντογάν έχουν μερικές φορές προβάλει την ουδετερότητα της Τουρκίας ως στρατηγικό πλεονέκτημα για την Αμερική, υπονοώντας ότι η Ουάσιγκτον θα επωφεληθεί από την ικανότητα της Άγκυρας να παίξει το ρόλο του έμπιστου διαμεσολαβητή με τη Μόσχα. Αλλά φυσικά υπάρχουν πολλές χώρες που προσφέρουν τις υπηρεσίες τους ως διαμεσολαβητές.
Αυτό που θέλει η Ουάσιγκτον από έναν σύμμαχο δεν είναι μια χώρα που θα φιλοξενήσει τις διαπραγματεύσεις, αλλά μια χώρα της οποίας η πολιτική και στρατιωτική αλληλεγγύη θα επιτρέψει να διεξαχθούν αυτές οι διαπραγματεύσεις με τους ευνοϊκότερους δυνατούς όρους.
Η πρώιμη επιτυχία του Ερντογάν στη διαπραγμάτευση ενός διαδρόμου σιτηρών βοήθησε αρχικά στην επικύρωση του ρόλου του ως ουδέτερου διαμεσολαβητή. Αλλά όταν η συμφωνία για τον διάδρομο κατέρρευσε και οι σύμμαχοι της Ουκρανίας αναγκάστηκαν να βρουν μια διαφορετική οδό εξαγωγής, τα όρια της τουρκικής επιρροής έγιναν και πάλι σαφή.
Εν τω μεταξύ, η Ουάσιγκτον επικέντρωσε τη μόχλευση της στην προσπάθεια να πείσει τις τουρκικές εταιρείες να περιορίσουν τις σχέσεις τους με τη Ρωσία. Όπου η Άγκυρα δεν θα συνεργαστεί με επίσημη ιδιότητα, η απειλή δευτερογενών κυρώσεων, ενισχυμένη από πολλαπλές επισκέψεις αξιωματούχων του αμερικανικού υπουργείου Οικονομικών, έχει ασκήσει πίεση στους ιδιωτικούς φορείς.
Εν τω μεταξύ, η Τουρκία συνέχισε να εκμεταλλεύεται την αδυναμία της Ρωσίας για να προωθήσει τα δικά της συμφέροντα σε άλλους τομείς. Στον Καύκασο, πιο συγκεκριμένα, υποστήριξε το Αζερμπαϊτζάν στην εγκαθίδρυση πλήρους ελέγχου επί της επικράτειας του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, όπου οι Ρώσοι ειρηνευτές δεν έκαναν τίποτα, καθώς οι αζέρικες δυνάμεις τελικά εκτόπισαν τους Αρμένιους κατοίκους της περιοχής.
Ο πόλεμος στη Γάζα
Ακόμη περισσότερο από τη σύγκρουση στην Ουκρανία, ο πόλεμος στη Γάζα αποκάλυψε την περιορισμένη σημασία της αμερικανοτουρκικής σχέσης μπροστά σε μια νέα περιφερειακή κρίση.
Αμέσως μετά την 7η Οκτωβρίου, ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Άντονι Μπλίνκεν(Blinken) πραγματοποίησε ένα ταξίδι για να συναντηθεί με συμμάχους και εταίρους των ΗΠΑ στην περιοχή, στο οποίο παρέλειψε αξιοσημείωτα την Άγκυρα.
Αντί για εσκεμμένη περιφρόνηση του Ερντογάν, η απόφαση φαίνεται να αντανακλά το γεγονός ότι οι πολιτικές και οι θέσεις της Τουρκίας την είχαν φέρει σε μια θέση, όπου ήταν απίθανο να μπορέσει να διαδραματίσει εποικοδομητικό ρόλο στην επίλυση της σύγκρουσης.
Η ηχηρή υπεράσπιση της Χαμάς από τον Ερντογάν δεν αποξένωσε μόνο το Ισραήλ, αλλά προκάλεσε επίσης ανησυχία στους Άραβες συμμάχους της Ουάσιγκτον. Αλλά παρά ταύτα, η Τουρκία δεν ήταν ακόμη σε θέση να παίξει το ρόλο της Αιγύπτου ή του Κατάρ, λειτουργώντας στην πραγματικότητα ως μεσάζων με την ομάδα.
Ομοίως, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών, Χακάν Φιντάν πρότεινε αρχικά ότι η Τουρκία θα μπορούσε να διαδραματίσει εγγυητικό ρόλο στην μετά τη σύγκρουση Γάζα – μια πολιτική που έχει μια παροδική ομοιότητα με τη ρύθμιση στην Κύπρο. Αλλά παραμένει δύσκολο να φανταστεί κανείς έναν ρόλο για τις τουρκικές δυνάμεις στην περιοχή που θα ήταν ταυτόχρονα αποδεκτός από την Άγκυρα, την Ιερουσαλήμ και όποιες άλλες αραβικές πρωτεύουσες που συμμετείχαν στην προσπάθεια.
Στη συνέχεια, η Τουρκία έγειρε προς μια ακόμη πιο ξεκάθαρη κατεύθυνση υπέρ της Χαμάς. Στις τοπικές εκλογές του Μαρτίου, το κόμμα του Ερντογάν έχασε ψήφους από ένα πιο δεξιό ισλαμιστικό κόμμα που τον είχε επικρίνει, επειδή δεν πήρε πιο σταθερή θέση κατά του Ισραήλ.
Τον Απρίλιο, ο Ερντογάν φιλοξένησε στην Άγκυρα τον ηγέτη της Χαμάς Ισμαήλ Χανίγιε. Πιο πρόσφατα, σε μια συνάντηση με τον Έλληνα ομόλογό του, ο Ερντογάν ανακοίνωσε ότι περισσότερα από 1.000 μέλη της Χαμάς είχαν νοσηλευτεί σε τουρκικά νοσοκομεία, έναν ισχυρισμό τον οποίο (κατά κάποιο τρόπο) ανακάλεσε αργότερα.
Πριν από τις 7 Οκτωβρίου, η Άγκυρα είχε επιδιώξει την προσέγγιση με την Ελλάδα, το Ισραήλ, την Αίγυπτο, τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, στο πλαίσιο μιας προσπάθειας να αποτρέψει τις χώρες αυτές να εδραιώσουν περαιτέρω τις σχέσεις τους με τρόπο που θα ήταν εχθρικός προς την Τουρκία.
Ενώ ο πόλεμος στη Γάζα υπονόμευσε την τουρκο-ϊσραηλινή προσέγγιση, έδωσε επίσης στην τουρκική κυβέρνηση περιθώριο αναπνοής από αυτή την άποψη, επιδεινώνοντας τις σχέσεις μεταξύ του Ισραήλ και των περιφερειακών εταίρων του.
Με το Ιράν, επίσης, οι σχέσεις της Τουρκίας παραμένουν περίπλοκες, όπως αντικατοπτρίζεται σε ένα ιδιαίτερα ποικιλόμορφο και περίπλοκο σύνολο εκτιμήσεων στον συνήθως συνεπή φιλοκυβερνητικό Τύπο. Οι δύο χώρες παραμένουν σε αντιπαράθεση στον Καύκασο, τη Συρία και το Ιράκ.
Πιο πρόσφατα, εμφανίστηκαν ισχυρισμοί ότι το Ιράν προμήθευε το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν με όπλα για την κατάρριψη τουρκικών μη επανδρωμένων αεροσκαφών. Την ίδια στιγμή, όμως, αν οι αμερικανο-ιρανικές εντάσεις επιδεινωθούν, δεν υπάρχει λόγος να περιμένουμε ότι η Τουρκία θα συνταχθεί με την Ουάσιγκτον εναντίον της Τεχεράνης.
Το πιθανότερο είναι ότι η Τουρκία θα συνεχίσει να κάνει αυτό που κάνει από την επανάσταση του 1979, δηλαδή να υποστηρίζει το Ιράν, εκεί όπου αυτό εξυπηρετεί τα τουρκικά συμφέροντα, ενώ παράλληλα θα εκμεταλλεύεται τη δυσχερή θέση του Ιράν για να προωθήσει τα δικά της συμφέροντα και όχι της Ουάσιγκτον.
Αυτή, πράγματι, είναι η ρητή υπόσχεση της εξωτερικής πολιτικής της Άγκυρας: ανεξαρτησία, ισορροπία και προτεραιότητα στα άμεσα συμφέροντα έναντι των μακροχρόνιων συμμαχιών. Τώρα, η Ουάσιγκτον, αντί να καταφέρεται εναντίον αυτού του γεγονότος ή να θλίβεται, το δέχεται με ευκολία.
Κανείς δεν αναζητά αυτή βοήθεια για την επίλυση των σημερινών κρίσεων. Ούτε φαίνεται κανείς να ανησυχεί ιδιαίτερα ότι, παρά τη ρητορική του Ερντογάν, η Τουρκία θα αναδειχθεί σε σημαντικό χορηγό της Χαμάς ή σε άμεση στρατιωτική απειλή για το Ισραήλ. Το αποτέλεσμα είναι ότι η Τουρκία κάθεται τώρα ακριβώς, αν και αδέξια, στο χώρο μεταξύ αντιπάλου και εταίρου.
Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι το μέλλον θα είναι ομαλό. Υπάρχει ένας αριθμός προκλήσεων που θα μπορούσαν πάντα να ξεσπάσουν.
Πρώτον, η τρέχουσα προσέγγιση της Τουρκίας με την Ελλάδα ήταν ευπρόσδεκτη τόσο στην Αθήνα όσο και στην Ουάσιγκτον. Αλλά πολλές από τις δυναμικές που οδήγησαν στις κρίσεις των τελευταίων ετών εξακολουθούν να είναι παρούσες.
Μια συνέπεια της διάβρωσης των αμερικανοτουρκικών δεσμών είναι ότι η Ουάσιγκτον έχει παγιώσει όλο και περισσότερο τη στρατιωτική της θέση στην Ανατολική Μεσόγειο στην Ελλάδα, επεκτείνοντας τις αεροπορικές και ναυτικές εγκαταστάσεις εκεί, καθώς αυξάνονται οι ανησυχίες για την πρόσβαση της Τουρκίας σε αυτές. Στο βαθμό που η ανησυχία για αυτή τη μετατόπιση οδήγησε σε επιθετική ρητορική προς την Ελλάδα, αυτή θα μπορούσε πάντα να επανεμφανιστεί γρήγορα.
Ομοίως, ενώ ο Ερντογάν έχει απομακρυνθεί από τις προκλητικές δραστηριότητες εξερεύνησης ενεργειακών πόρων που συνδέονται με τις διεκδικήσεις της Τουρκίας για την αποκλειστική οικονομική ζώνη, παραμένει προσηλωμένος στις ίδιες τις διεκδικήσεις, στις οποίες δόθηκε πρόσφατα αυξημένη προσοχή στα τουρκικά σχολικά εγχειρίδια.
Ομοίως, όσον αφορά την Κύπρο, ο Ερντογάν δεν έχει υποχωρήσει από τις εκκλήσεις του για λύση δύο κρατών, η οποία έρχεται σε αντίθεση με την ευρωπαϊκή και αμερικανική πολιτική, καθώς και με πολλαπλά ψηφίσματα του ΟΗΕ.
Στο ΝΑΤΟ, το βέτο της Τουρκίας θα παραμείνει άλλη μια αιώνια πηγή έντασης. Όπως αποδείχθηκε με τη Σουηδία, η Τουρκία, όπως όλα τα μέλη, έχει τη δύναμη να διαταράσσει τις εργασίες της συμμαχίας για την επιδίωξη των συμφερόντων της.
Όπως έχει επισημανθεί επανειλημμένα, δεν υπάρχει μηχανισμός για την απομάκρυνση της Τουρκίας από το ΝΑΤΟ ή για τη διεξαγωγή των εργασιών της συμμαχίας γύρω από το βέτο της. Ως αποτέλεσμα, τα μελλοντικά αδιέξοδα θα απαιτήσουν και πάλι ένα μείγμα πίεσης και κινήτρων για την εξασφάλιση προόδου.
Περιφερειακά ζητήματα θα μπορούσαν επίσης να έρθουν στο προσκήνιο και να επιδεινώσουν τις διμερείς σχέσεις. Περαιτέρω εντάσεις με την Ελλάδα θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο τη συμφωνία πώλησης των F-16.
Εναλλακτικά, εάν το Κογκρέσο των ΗΠΑ επιδιώξει να τιμωρήσει την Τουρκία για την αντι-ισραηλινή της στάση, ενδεχομένως με την επιβολή κυρώσεων ή την αντιστροφή των πωλήσεων των F-16, αυτό θα μπορούσε κάλλιστα να δημιουργήσει μια επιζήμια αντίδραση.
Ομοίως, εάν η Τουρκία υποστήριζε το Αζερμπαϊτζάν σε άμεση επίθεση κατά αρμενικού εδάφους, αυτό θα μπορούσε επίσης να προκαλέσει μια πιο σθεναρή αμερικανική αντίδραση.
Τέλος, η παρουσία των αμερικανικών δυνάμεων δίπλα στις Μονάδες Λαϊκής Άμυνας στη βορειοανατολική Συρία παραμένει η πιο άμεση και δυνητικά εκρηκτική πηγή έντασης. Η Άγκυρα έχει καταστήσει σαφή την επιθυμία της να τερματίσει την αμερικανική παρουσία εκεί, εναλλάσσοντας μεταξύ περιόδων στρατηγικής υπομονής και προσπαθειών να ξεπεράσει τα όρια μέσω απειλούμενων ή πραγματικών στρατιωτικών επιχειρήσεων, που έχουν στο παρελθόν θέσει σε κίνδυνο τη ζωή Αμερικανών στρατιωτικών.
Με τις προηγούμενες συζητήσεις για την αποχώρηση των ΗΠΑ να τερματίζονται μετά την αναζωπύρωση των εντάσεων με το Ιράν και την Τουρκία να επικρίνει έντονα τα σχέδια για εκλογές στην υπό κουρδική διοίκηση Συρία αυτό το καλοκαίρι, η Άγκυρα θα μπορούσε να αποφασίσει να ασκήσει εκ νέου πίεση στην αμερικανική παρουσία.
Για το ορατό μέλλον, το ενδεχόμενο μιας νέας τουρκικής εισβολής στη βορειοανατολική Συρία ενέχει το δυσοίωνο ενδεχόμενο να φέρει τις αμερικανοτουρκικές σχέσεις σε νέο χαμηλό επίπεδο.
Η νέα κανονικότητα
Γενικότερα, η πρόκληση παραμένει ότι η ιδεολογία και η εσωτερική νομιμοποίηση του Ερντογάν στηρίζονται στον αντιδυτικισμό και τον αντιαμερικανισμό. Όπως φάνηκε όταν κέρδισε την επανεκλογή του το 2023, αυτή η ρητορική εξυπηρετεί καλά τον Ερντογάν στον αιώνιο αγώνα του να κρατηθεί στην πολιτική εξουσία.
Και στο βαθμό που ο Ερντογάν κοιτάζει πέρα από αυτό τη διασφάλιση της κληρονομιάς του, αυτό θα τον οδηγήσει επίσης να θέσει ως προτεραιότητα τον συχνά διακηρυγμένο στόχο του: να εξασφαλίσει την τουρκική επιρροή έναντι της Δύσης.
Το βασικό παζάρι που στήριζε τις ιστορικές αμερικανοτουρκικές σχέσεις δεν υφίσταται πλέον. Στην Άγκυρα, η Ουάσιγκτον δεν αντιμετωπίζεται ως ένας καλοκάγαθος προστάτης της ασφάλειας της Άγκυρας έναντι ενός ξένου επιτιθέμενου. Η άποψη της Άγκυρας σχετικά με αυτό είναι μοναδική εντός του ΝΑΤΟ.
Στην Ευρώπη, το κύριο αποτέλεσμα του ρωσο-ουκρανικού πολέμου ήταν η αναζωογόνηση της συμμαχίας και, κυρίως, η σύσφιξη των δεσμών ασφαλείας μεταξύ της Ουάσιγκτον και των υπόλοιπων ιστορικών συμμάχων της.
Το ίδιο ισχύει και για τη Μέση Ανατολή, όπου παρά τις συνεχείς ανησυχίες της Ουάσιγκτον για την επέλαση της Κίνας, η κύρια αραβική δύναμη στην περιοχή -η Σαουδική Αραβία- επιδίωξε να εμβαθύνει τους δεσμούς ασφαλείας της με την Ουάσιγκτον, ακόμη και εν μέσω σοβαρής δυσαρέσκειας για τους χειρισμούς της Ουάσιγκτον σε διάφορα ζητήματα που κυμαίνονται από το Ιράν έως την τρομοκρατία.
Η αμερικανο-αραβική θέση έχει αντέξει σημαντικές αναταράξεις και, παρά τον πόλεμο του Ισραήλ στη Γάζα, φαίνεται ότι βρίσκεται στο χείλος του γκρεμού για περαιτέρω εμβάθυνση.
Η Τουρκία, από την άλλη πλευρά, παραμένει προσκολλημένη στην περιφερειακή της πολιτική. Αυτή η προσέγγιση είναι στενά δεμένη με τις ανησυχίες της για τον κουρδικό αυτονομισμό, οι οποίες στηρίζουν τις σχέσεις της με πολλούς από τους Άραβες γείτονές της, και τώρα μια μουσουλμανική εθνικιστική δέσμευση για τα δεινά των Παλαιστινίων.
Η πραγματικότητα είναι ότι τόσο στην Ευρώπη όσο και στη Μέση Ανατολή, όπου η γεωγραφία της Τουρκίας συχνά επισημαίνεται ως απαραίτητη για την προβολή της αμερικανικής ισχύος, η σημασία της Άγκυρας για τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι όλο και περισσότερο άσχετη (εκτός θέματος).
Συμπέρασμα
Προς το παρόν, ωστόσο, η Ουάσιγκτον και η Άγκυρα καλά θα κάνουν να αποδεχτούν το status quo. Και οι δύο χώρες έχουν πολλά θέματα, δεν είναι διατεθειμένες να συνεργαστούν, για να βοηθήσουν στην επίλυσή τους, και αυτό είναι καλό.
Δεδομένου ότι οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής και στις δύο χώρες υποπτεύονται ο ένας τον άλλον ότι προσπαθεί να υπονομεύσει τα βασικά τους συμφέροντα, η σχέση εξακολουθεί να πηγαίνει πολύ καλύτερα από ό,τι θα περίμενε κανείς.
Και για όσους πιστεύουν ότι η Ουάσιγκτον θα πρέπει να δώσει προτεραιότητα στην προώθηση της δημοκρατίας στη σχέση της με την Τουρκία, η εγκατάλειψη της αντανακλαστικής παρόρμησης να επιδιώξει την εύνοια της Άγκυρας θα δημιουργήσει περισσότερο χώρο για να το πράξει.
Σήμερα, ο συναλλακτικός χαρακτήρας λειτουργεί. Η Ουάσιγκτον φαίνεται να έχει αναγνωρίσει ότι με τα κοινά συμφέροντα να μειώνονται, δεν χρειάζεται να δώσει προτεραιότητα στη συνεργασία με την Τουρκία ως αυτοσκοπό. Με αυτόν τον τρόπο, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής συμφώνησαν σιωπηρά με την προοπτική που εκφράζεται συχνά από τους Τούρκους συνομιλητές:
Η Τουρκία δεν μπορεί να χαθεί, επειδή η πολιτική της καθοδηγείται από τα δικά της συμφέροντα. Όπου τα συμφέροντα ΗΠΑ-Τουρκίας συμπίπτουν, είτε στην Αφρική, στη Μέση Ανατολή ή στην Ευρασία, η Τουρκία θα εργαστεί προς την κατεύθυνση αυτών των συμφερόντων χωρίς να χρειάζεται αμερικανικά κίνητρα. Όπου τα συμφέροντα ΗΠΑ-Τουρκίας διαφέρουν, η Τουρκία θα κάνει ό,τι θέλει, ανεξάρτητα από το τι της λέει η Αμερική.
Ως αποτέλεσμα, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής των ΗΠΑ μπορούν να σταματήσουν να ανησυχούν για το ποιος έχασε την Τουρκία. Η Άγκυρα θα βρει τον δρόμο της και η Ουάσιγκτον θα βρει αυτό που χρειάζεται στη Μέση Ανατολή αλλού.
* Ο Nick Danforth είναι συντάκτης στο «War on the Rocks» και συγγραφέας του βιβλίου «The Remaking of Republican Turkey: Memory and Modernity since the Fall of the Ottoman Empire».
* Ο Aaron Stein είναι πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος του Foreign Policy Research Institute.
ΠΗΓΗ: War on the Rocks, Nick Danforth και Aaron Stein – Coming to Terms with the Loss of Turkey