Σχεδόν η μισή Ερμούπολη των πρώτων χρόνων της ίδρυσής της κατασκευάστηκε από τα υλικά που παρήγαγε αυτή η Φάμπρικα.
Αυτή είναι η ιστορία της.
Το νησί της Σύρου έχει μια μεγάλη ιδιαιτερότητα. Η ονομασία κάθε γωνιάς, κάθε στενού, κάθε εκκλησίας, ακόμα και κάθε παραλίας, έχει όνομα συμβολικό που ανταποκρίνεται σε μια ιστορική πραγματικότητα.
Χρέος κάθε σοβαρού ερευνητή που σέβεται τον τόπο του και την δουλεία του, είναι να αναρωτηθεί γιατί και από πού προέρχονται τα ονόματα αυτά.
Στα ανατολικά της Σύρου λίγο πριν την Βάρη υπάρχει μια πανέμορφη παραλία που ονομάζεται «Φάμπρικα».
Για να πας εκεί αν δεν είσαι ντόπιος πρέπει να ξέρεις να βγεις από τον κεντρικό δρόμο και να οδηγήσεις σε ένα πολύ όμορφο (πυκνοκατοικημένο) αγροτικό δρόμο και σε κάποια στιγμή να κάνεις μια δεξιά παράκαμψη και να μπεις σε ένα ακόμα πιο αγροτικό δρομάκι που οδηγεί στην περιοχή και την παραλία.
Η παραλία είναι όμορφη με άμμο η μισή και αλλού με βραχάκια, βότσαλα και συνήθως με ήρεμα αβαθή νερά. Την ομορφαίνει ακόμα πιο πολύ ένα μικρό νησάκι που βρίσκεται καμία εκατοστή μέτρα στο κέντρο της από την παραλία.
Σήμερα η Φάμπρικα είναι ένα πολύ εξελιγμένο παραθαλάσσιο ήρεμο χωριουδάκι που το κατοικούν αρκετοί ντόπιοι αλλά και πολλοί έκτος Σύρου που εκεί έχουν κτίσει τις όμορφες εξοχικές τους παραλίες.
Λίγο πιο πέρα και στα δεξιά της Φάμπρικας υπάρχει μια ακόμα περιοχή – πάντα παραθαλάσσια – χωρίς παραλία έκτος από μια πολύ μικρούλα με βότσαλα. Για αυτήν και το όνομα της θα ασχοληθούμε σε ένα πρόσεχες άρθρο.
Είπαμε όμως πως για κάθε μέρος στη Σύρο, το όνομα του, προέρχεται από ένα ιστορικό, τοπικό ή ακόμα και από όνομα που της έδωσαν οι πρόσφυγες που την κατοίκησαν.
Γιατί αυτή η όμορφη παραλία ονομάστηκε Φάμπρικα λοιπόν;
Γιατί απλά, τότε, τα θρυλικά χρόνια της ίδρυσης της Ερμούπολης το μέρος αυτό δεν ήταν μια όμορφη οικογενειακή παραλία αλλά μια πραγματική υποαπασχολούμενη Φάμπρικα βιοτεχνιών φούρνων που κατασκεύαζαν τούβλα, κεραμίδια, τσιμεντόλιθους και αλλά οικοδομικά ή χρήσιμα για την κατασκευή των σπιτιών υλικά.
Οι βιοτεχνίες και οι φάμπρικες δεν ήταν μόνο μία. Πληροφορίες και μαρτυρίες γερόντων που θυμούνται την περιοχή λένε ότι στην περιοχή αυτή υπήρχαν τουλάχιστον 7 φούρνοι ή εργαστήρια κατασκευής τούβλων, κεραμιδιών και πλίνθων διάσπαρτα σε ένα κύκλο γύρω από την παλιά.
Γιατί όμως διάλεξαν οι άνθρωποι αυτοί να ιδρύσουν τις Φάμπρικες τους και τα εργαστήρια τους;
Για ένα και μοναδικό λόγο που ακόμα και σήμερα είναι εμφανέστατος.
Για το κοκκινόχωμα που υπάρχει άφθονο στην περιοχή και που μάλιστα είναι ιδιαιτέρα καλής ποιότητας.
Οι φάμπρικες είχαν ιδρυθεί από διάφορους. Από Σιφναίους. Αν και οι Σίφνιοι ήταν γνωστότεροι για τα εργαστήρια που είχαν ιδρύσει στην Αληθινή, από Συριανούς αλλά και από άλλους που σήμερα δυστυχώς έχουν ξεχαστεί οι καταγωγές τους.
Όμως πριν λίγα χρόνια πριν αν κάποιος γνώριζε και περιπλανιόταν στην περιοχή ιδιαιτέρα στα χωράφια που ήταν καθαρά από τις κατασκευές των σπιτιών μπορούσε να βρει σπασμένα πλίθινα κομμάτια από διάφορα σκευή και είδη. Κανάτες, πιάτα, κιούπια, πολλά κεραμίδια και ακόμα πιο πολλά τούβλα. Μερικοί τυχεροί είχαν βρει και μερικά αυθεντικά ακροκέραμα Σύρου.
Κάποια από αυτά έγραφαν πάνω τους ολοκάθαρα. «ΣΥΡΟΣ»
Η πρώτη ύλη υπήρχε εκεί άφθονη. Υπήρχαν ακόμα και κάποια πηγάδια με καθαρό νερό. Όλη η περιοχή της Φάμπρικας έχει αρκετό υπόγειο νερό που οι χωριανοί το ανεβάζουν με μαγκάνια από τα πηγάδια.
Η δε μεταφορά των προϊόντων για την πώληση και την χρήση τους γινόταν με κάρα που έσερναν μουλάρια και γαϊδούρια. Ακόμα και σήμερα υπάρχουν εμφανή απομεινάρια των στάβλων εκείνων που φιλοξενούσαν τα ζώα αυτά.
Το σημαντικότερο όλων είναι πως τα προϊόντα της Συριανής «Φάμπρικας» είναι αυτά που έκτισαν τα πρώτα σπίτια, τα πρώτα αρχοντικά και τις πρώτες εκκλησιές στην Σύρο και ειδικότερα στην Ερμούπολη που εκείνον τον καιρό άρχιζε σιγά σιγά από ένα οικισμό να μεταμορφώνεται σε μια από τις σημαντικότερες και ομορφότερες πόλεις της Ευρώπης ακριβώς στο κέντρο της διαδρομής ή της ρότας για τα πλοία μεταξύ Ανατολής και Δύσης.
Σήμερα κυριολεκτικά έχει από μείνει ΜΟΝΟ ΕΝΑ ΑΠΟ ΑΥΤΑ ΤΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ κεραμικών το όποιο κυριολεκτικά τρέξαμε να προλάβουμε να το φωτογραφήσουμε καθότι σε λίγο καιρό δεν θα υπάρχει αφού το «τρώει» η θάλασσα.
Η πραγματική θέση του δεν βρισκόταν εκεί που βρίσκεται σήμερα δηλαδή ακριβώς πάνω στην παραλία και εκεί που σκάει το κύμα. Βρισκόταν πολύ πιο μέσα. Αλλά η θάλασσα σιγά σιγά με τα χρόνια τρώει την παραλία και έτσι ήταν μοιραίο το τελευταίο αυτό εργαστήριο, ο τελευταίος φούρνος της Συριανής Φάμπρικας σήμερα να βρίσκεται μισοφαγωμένος από το κύμα και σε λίγους μήνες πιθανώς να μην υπάρχει καθόλου.
Γιατί σώθηκε (σχήμα του λόγου το σώθηκε) μόνο αυτός:
Απλά γιατί βρισκόταν κοντά στην παραλία (αιγιαλό) και έτσι την γλίτωσε αφού δεν μπορούσαν να τον πειράξουν για να κτίσουν. Όλοι οι άλλοι εξαφανιστήκαν (όχι επίτηδες) αλλά από την άγνοια. Τόσα και τόσα έχουν χαθεί από την άγνοια.
Δυστυχώς δεν υπάρχουν άλλες πληροφορίες για την όμορφη και σχεδόν άγνωστη και ξεχασμένη αυτή ιστορία της Σύρου.
Ένα μεγάλο ευχαριστώ για τις φωτογραφίες του, στον καλό φίλο και συνεργάτη μου αλλά και ένα από εκείνους τους μοναδικούς και ελάχιστους πλέον παλιούς Συριανούς που γνωρίζουν την ιστορία του νησιού από βίωμα και όχι από τα βιβλία.
Παναγιώτης Κουλουμπής
Syros Stories