Η αξονική τομογραφία αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα διαγνωστικά εργαλεία της σύγχρονης ιατρικής, ωστόσο, δεν είναι πάντα η ενδεικνυόμενη εξέταση, ενώ η αλόγιστη χρήση της ενέχει κινδύνους για τους ασθενείς.
Σύμφωνα με το ισχύον κανονιστικό πλαίσιο ακτινοπροστασίας που τέθηκε σε ισχύ το 2019, κατόπιν της ριζικής αναθεώρησης και κατάργησης του προηγούμενου πλαισίου, κάθε πράξη που χρησιμοποιεί ιοντίζουσα ακτινοβολία πρέπει να είναι τεκμηριωμένα αιτιολογημένη από τον γιατρό που τη ζητά και εγκεκριμένη από τον ακτινολόγο που την εκτελεί. Παρ' όλα αυτά, το 15,6% των εξετάσεων που διενεργούνται στη χώρα μας δεν έχουν επαρκή αιτιολόγηση ή δεν θα έπρεπε να έχουν πραγματοποιηθεί, σύμφωνα με μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό European Radiology.
Οι ερευνητές έλεγξαν 6.734 ανώνυμες παραπομπές για αξονική τομογραφία σε 125 κέντρα στο Βέλγιο, τη Δανία, την Εσθονία, τη Φινλανδία, την Ελλάδα, την Ουγγαρία και τη Σλοβενία. Το αποτέλεσμα ήταν απογοητευτικό. Έως και 40% των αξονικών τομογραφιών, που πραγματοποιούνται στην Ευρώπη ενδέχεται να είναι ακατάλληλες. Μάλιστα, η χώρα μας βρέθηκε στη χειρότερη θέση με το 15,6% των αξονικών να θεωρούνται τελείως ακατάλληλες.
Υπό το πρίσμα αυτό, η HERCA (Heads of the EuropeanRadiological Protection Competent Authorities) ενεργοποιεί την πανευρωπαϊκή εκστρατεία ενημέρωσης με κεντρικό σύνθημα: «Επιλέγω την κατάλληλη απεικονιστική εξέταση για τον ασθενή μου!».
Η εκστρατεία υποστηρίζεται από 21 ευρωπαϊκές χώρες, ανάμεσά τους και η Ελλάδα. Στόχος είναι η ευαισθητοποίηση των επαγγελματιών υγείας και του κοινού, για τη συνετή και ορθολογική χρήση των ιατρικών απεικονιστικών εξετάσεων.
Με αφορμή τα αποτελέσματα της μελέτης το ΑΠΕ-ΜΠΕ απευθύνθηκε στον πρόεδρο της Ελληνικής Ακτινολογική Εταιρείας Αθανάσιο Χαλαζωνίτη προκειμένου να μας εξηγήσει το φαινόμενο της υπερσυνταγογράφησης αξονικών, τους κινδύνους για τον ασθενή και το πλαίσιο της ορθολογικής ιατρικής απεικόνισης για την προστασία του ασθενούς από την περιττή έκθεση σε ιοντίζουσα ακτινοβολία.
Οι λόγοι της υπερσυνταγογράφησης αξονικών
«Οι λόγοι πίσω από αυτό το φαινόμενο είναι πολλοί. Οι απεικονιστικές εξετάσεις αυξάνονται συνεχώς, καθώς ο πληθυσμός γερνάει και τα προβλήματα υγείας πολλαπλασιάζονται, ενώ η τεχνολογική πρόοδος φέρνει συνεχώς νέες διαγνωστικές μεθόδους. Είναι πρακτικά αδύνατο για κάθε κλινικό γιατρό να παρακολουθεί την ταχύτητα αυτών των εξελίξεων, με αποτέλεσμα να μην είναι πάντα σε θέση να επιλέξει την πιο κατάλληλη διαγνωστική εξέταση», τονίζει ο κ. Χαλαζωνίτης.
Σήμερα, έχουμε πολύ περισσότερες εξετάσεις απ΄ ό,τι είχαμε πριν από μερικά χρόνια, αναφέρει ο πρόεδρος της ΕΑΕ και προσθέτει: «Όλες είναι αναγκαίες, αλλά ταυτόχρονα και όλες πρέπει να απαντούν σε ένα κλινικό ερώτημα-το οικογενειακό και ατομικό ιστορικό του ατόμου. Δηλαδή μία εξέταση μπορεί για κάποιον να μην είναι ενδεδειγμένη και για άλλον να είναι».
Το Αμερικανικό Κολέγιο Ακτινολογίας έχει προτείνει έναν αλγόριθμο για τις αξονικές εξετάσεις και τις κατηγοριοποιεί ως εξής:
Απολύτως ενδεικνυόμενες
Μετρίως ενδεικνυόμενες
Μη ενδεικνυόμενες
Και αυτές που δεν πρέπει να γίνουν
Σύμφωνα με τον κ. Χαλαζωνίτη, «πολλές φορές, οι γιατροί συνταγογραφούν προληπτικά ή ύστερα από πίεση των ασθενών, ή ακόμη και από φόβο μήπως «χαθεί κάτι». Ο καλός γιατρός δεν είναι αυτός που γράφει πολλές εξετάσεις, αλλά εκείνος που ζητά τη σωστή εξέταση και ο καλός ακτινολόγος είναι εκείνος που απαντά με ακρίβεια και ασφάλεια στο συγκεκριμένο κλινικό ερώτημα. Ο καλός γιατρός είναι αυτός που με τις ενέργειές του θα οδηγηθεί στη διάγνωση για να έχουμε τη σωστή θεραπεία. 'Αρα μιλάμε για εξατομικευμένη ιατρική», τονίζει ο κ. Χαλαζωνίτης.
Οι κίνδυνοι από την αλόγιστη παραπομπή ασθενών για αξονικές
Όπως αναφέρει ο πρόεδρος της ΕΑΕ τα αποτελέσματα της μελέτης έδειξαν ότι κάποιες αξονικές πιθανώς, δεν πρέπει να γίνονται. Εξηγεί τους κινδύνους που εγκυμονεί η αλόγιστη χρήση των αξονικών τομογραφιών, ξεκαθαρίζοντας ωστόσο ότι αυτό δεν ισχύει στις περιπτώσεις που γίνεται διερεύνηση νοσήματος, διότι εκεί έχουμε τον χρυσό κανόνα του Ιπποκράτη την ωφέλεια έναντι του βλαπτικού παράγοντα. Επίσης, εάν χρειάζεται η παρακολούθηση ενός καρκινοπαθούς ανά 6 μήνες, εννοείται ότι θα γίνονται αξονικές τομογραφίες.
«Για τους ασυμπτωματικούς ασθενείς όμως, ο πρώτος και κύριος κίνδυνος είναι η λάθος διάγνωση ή η μη διάγνωση. Δηλαδή, να βρεθεί άλλο εύρημα άσχετο με το κλινικό ερώτημα και πιθανόν ο ασθενής να μην έχει τη σωστή διάγνωση. Το μείζον πρόβλημα είναι ότι δεν ζητάμε τη σωστή εξέταση», τονίζει ο κ. Χαλαζωνίτης.
'Αλλο επίσης, σημαντικό πρόβλημα είναι η ακτινοβολία που θα πάρει ο ασθενής. «Η ακτινοβολία στη ζωή ενός ανθρώπου από την ημέρα που γεννιέται μέχρι τη μέρα που φεύγει είναι αθροιστική. Δηλαδή, δεν σημαίνει ότι έκανα μία ακτινολογική εξέταση με ιοντίζουσα ακτινοβολία και περιμένω 6 μήνες να κάνω την επόμενη. Η ακτινοβολία αθροίζεται, άρα κάθε εξέταση που κάνουμε προσθέτει ακτινοβολία στον οργανισμό μας».
Επίσης σημαντικό είναι και το οικονομικό κόστος για το δημόσιο σύστημα υγείας, αλλά και τα εργαστήρια μέσω του μηχανισμού του clawback.
Η Ελληνική Ακτινολογική Εταιρεία έχει ήδη εκπονήσει διαγνωστικά πρωτόκολλα και όπως αναφέρει ο κ. Χαλαζωνίτης, η ηγεσία του υπουργείου Υγείας έχει αναγνωρίσει την αξία τους και αναμένεται η εφαρμογή τους.
Τα διαγνωστικά πρωτόκολλα είναι αναρτημένα από την Ελληνική Ακτινολογική Εταιρεία, ώστε να βοηθηθεί ο κλινικός γιατρός στο έργο του. «Γιατί, η σωστή διάγνωση ξεκινά από τη σωστή εξέταση», καταλήγει ο πρόεδρος της ΕΑΕ.