ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
Η ιστορία αυτή θα ολοκληρωθεί σε τρία μέρη – τρεις εβδομαδιαίες συνέχειες.
Το άρθρο αυτό περιέχει την πλήρη κύρια και αρχική έρευνα με όλα τα στοιχεία, ντοκουμέντα, πληροφορίες, φωτογραφίες και λεπτομέρειες στις οποίες βασίστηκε το αφιέρωμα το όποιο παρουσιάστηκε στο κοινό της Σύρου την 26η Σεπτεμβρίου στην Ερμούπολη της Σύρου με τίτλο «ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΥΦΑΝΤΟΥΡΓΙΑΣ ΚΡΥΣΤΑΛΛΗ - ΤΣΑΓΚΑΡΑΚΗ».
Από σήμερα αγαπητοί μου αναγνώστες ξεκινά ένα ιστορικό άρθρο όπου θα σας διηγηθώ μια θαυμαστή και διδακτική ιστορία από εκείνες τις ιστορίες που μόνο αυτό εδώ το νησί, η Σύρος, η ελπίδα και το όνειρο μιας προσφυγομάνας καταφέρνει να διαθέτει. Αυτό το νησί που μεγαλούργησε δημιουργώντας ένα θαύμα. Ή μάλλον πολλά θαύματα. Αρχιτεκτονικά, πολιτιστικά, κοινωνικά, οικονομικά, ιστορικά, βιομηχανικά. Η ιστορία της Σύρου είναι γεμάτη με πράξεις υπέροχων και μοναδικών ανθρώπων που δημιούργησαν έργα θαυμαστά.
Σε αυτό το άρθρο θα σας εξιστορήσω την διδακτική ιστορία κάποιων ανθρώπων που η δημιουργικότητα τους, η ευφυΐα τους, η προοδευτικότητα των σκέψεων τους, η αγάπη για τον τόπο τους άλλα και ο σεβασμός τους βάση των ηθικών, χριστιανικών και πολιτιστικών προτύπων τους, δημιούργησαν ένα μεγαλειώδες έργο που βοήθησε, ή ίσως θα ήταν σωστότερα να πούμε... συνέβαλε με έναν τρόπο που σήμερα θα τον μεταφράζαμε σε μεγαλειώδες στην ιστορία της Σύρου. Και ακόμα πιο συγκεκριμένα πρόσθεσε στην θαυμαστή ιστορία της βιομηχανικής άνθησης και ευημερίας της Ερμούπολης μια χρυσή σελίδα. Ήταν τότε που Ερμούπολη με θαυμαστό και μαγικό τρόπο χαρακτηρίζονταν ως το Μάντσεστερ της Μεσογείου.
Θα μιλήσουμε για δυο οικογένειες. Ήρθαν κατατρεγμένοι και πονεμένοι πρόσφυγες από την Χίο, όπως χιλιάδες άλλες οικογένειες.
Τους ένωναν φιλικοί δεσμοί. Δεσμοί εμπιστοσύνης και ηθικών αξιών. Αξιών όπως αυτή του σεβασμού, της δικαιοσύνης, της αξιοκρατίας, της κατανόησης και αγνής αληθινής φιλίας. Αυτές τις αξίες είχαν αυτοί οι άνθρωποι. Αξίες που στη σημερινή μας εποχή, μια εποχή γεμάτη αντιπαλότητα, όπου κυριαρχεί η αναξιοκρατία, η κάθε έλλειψη σεβασμού, αξιοπρέπειας και αξιοκρατίας, η εχθρικότατα και ο διχασμός, η μιζέρια, με την στενοκεφαλιά και την μικρότητα, η υποτίμηση και η πιο φοβερότερη από όλες την ζηλοφθονία… μοιάζουν σχεδόν αδιανόητες ανύπαρκτες και δυσπρόσιτες.
Προσέξτε όμως… Θα σκέφτεστε, είμαι σίγουρος αυτήν την στιγμή… «και ποιος είπε αγαπητέ κύριε Κουλουμπή, πως αυτά όλα που ανάφερες δεν υπήρχαν και τότε;». Φυσικά και υπήρχαν. Πάντα υπήρχαν και πάντα θα υπάρχουν. Είναι μειονεκτήματα που χαρακτηρίζουν το ανθρώπινο πλάσμα όλα αυτά.
Όμως αυτοί οι άνθρωποι, σχεδόν η πλειονότητα εκείνων των ανθρώπων της εποχής εκείνης τα ξεπερνούσαν. Με έναν τρόπο που σήμερα φαίνεται αδιανόητος, κατάφερναν και υποβίβαζαν αυτές τις αρνητικές σκέψεις σε μια κατώτερη συναισθηματική κατηγορία μέσα τους.
Γιατί πρωτίστως οι άνθρωποι εκείνοι έβαζαν το κοινό συμφέρον. Το κοινό συμφέρον όχι μόνο των οικογενειών και των οικείων τους άλλα και του ιδίου του τόπου τους και κατά προέκταση της ιδίας της πατρίδας τους.
Και όλα αυτά βάση ενός ακόμα πολύ σημαντικότερου για εκείνους συναισθήματος και λόγου. Της τιμής των.
Μια τιμή που διέπεται από δύο βασικά χαρακτηριστικά. Τον ανθρωπισμό και χριστιανικά πρότυπα και ήθη.
Είχαν μια άλλη λογική. Έχοντας ζήσει δύσκολες συνθήκες. Ξεριζωμούς από τους τόπους τους με ένα εχθρό Τούρκο να τους κυνηγά αλύπητα με μίσος να τους σκοτώσει, έζησαν τον πόνο της προσφυγιάς, της πείνας και του πολεμικού ορυμαγδού.
Πώς μπορεί ένας άνθρωπος που έχει ζήσει αυτές τις μαύρες στιγμές στην ζωή του να μην έχει αγάπη για τους συνανθρώπους του, άλλα πιο πολύ από όλα… να μην έχει όραμα για μια καλύτερη και πιο δίκαιο ζωή;
Αυτοί οι ηθικοί δεσμοί και οι αξίες ήταν που συνέβαλαν στο θαύμα της δημιουργίας της Ερμούπολης. Και ακριβώς αυτές οι άριστες σχέσεις μεταξύ των δυο αυτών οικογενειών της σημερινής μας ιστορίας και αφιερώματος ήταν που μετουσιώθηκαν σε μια εκπληκτική συνεργασία που τελικά έφτασε να αποτελέσει έναν από τους ισχυρότερους και μεγαλειώδεις θρύλους της βιομηχανικής Ερμούπολης και κατά προέκταση της βιομηχανικής και εμπορικής ιστορίας του νέου Ελληνικού κράτους όπως αυτό εξελίχτηκε μετά την Ηρωική Επανάσταση για την ανεξαρτησία μας το 1821.
Θα μιλήσουμε για το θρυλικό εργοστάσιο Κρυστάλλη-Τσαγκαράκη.
Ένα εργοστάσιο που η επίδραση του στην ιστορία της Σύρου υπήρξε απόλυτη και καταλυτική. Και συνεχίζει απτόητη μέχρι σήμερα μετεξελισσόμενη - ακολουθώντας τις εξελίξεις των καιρών - να προσφέρει στην οικονομία του νησιού και στην θέση της Σύρου στον εμπορικό και οικονομικό χάρτη της Ελλάδος και γιατί όχι στον Ευρωπαϊκό οικονομικό και εμπορικό χάρτη.
Η ιστορία τους είναι γραμμένη με χρυσά γράμματα. Αλλά και καθαρά (με την εννοιολογική κυριολεξία της λέξης καθαρά) ευανάγνωστα γράμματα ως μια από τις σημαντικότερες και γνωστότερες επιχειρήσεις που διατηρούν μια υγιή συνεργασία με πελάτες, συνεργάτες, προσωπικό, προμηθευτές και γενικότερα με τους οικονομικούς επιχειρηματικούς παράγοντες όλου του τοπικού, εθνικού και Ευρωπαϊκού χάρτη. Μοιάζει η ιστορία τους με ένα ωραίο ευφάνταστο παραμύθι, που σας βεβαιώνω πως ότι θα διαβάσετε σήμερα είναι απόλυτα αληθινό και έχει συμβεί έτσι ακριβώς. ένα παραμύθι που όπως όλα τα παραμύθια είναι γεμάτο διδάγματα, ερμηνείες και σωστά συμπεράσματα.
Ποιοι άνθρωποι σε μια εποχή που ήταν γεμάτη ραγδαίους πολλές φορές δυσνόητους νεωτερισμούς, νέες τάσεις, νέες ιδέες, νέες τεχνολογίες, άλλα και παράλληλα μια εποχή που η χώρα μας, βρισκόταν ανάμεσα στην φθορά και την αφθαρσία, χτυπημένη από πολέμους, πανδημίες, χρεοκοπίες, και φυσικά πολιτικές αναταραχές κάποιοι άνθρωποι τολμούν να κτίσουν μεγαθήρια κτήρια και να στεγάσουν μέσα σε αυτά μηχανήματα τελευταίας τεχνολογίας και να προσλάβουν ένα ανθρώπινο δυναμικό τόσο μεγάλο, τόσο πολυπλυθησμικό και πολυποίκιλο πληρώνοντας το αδρά και σταθερά δίνοντας όχι μόνο εργασία, φαγητό άλλα και αξιοπρέπεια σε αυτούς τους εργάτες που ακόμα και σήμερα αυτοί οι πάλαι ποτέ εργάτες να μιλούν για την εργασία που δούλεψαν από παιδάκια μέχρι τα γεράματα και την σύνταξη τους ότι εκείνο το πολύβουο μέρος ήταν το σπίτι τους και να χαρακτηρίζουν όχι μόνο τους συναδέλφους τους άλλα και τους ίδιους τους ιδιοκτήτες εργοστασιάρχες …οικογένειά τους!!!;;;
Η ιστορία μας ξεκινά κάπου το 1921 όταν σύμφωνα με το βιβλίο Αναγγελίας Εταιρικών Επωνυμιών του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Σύρου με αριθμό 31 εν έτη 1921 - 1922 συστήνεται στην Ερμούπολη της Σύρου η ΥΦΑΝΤΟΥΡΓΙΑ «ΜΠΑΡΜΠΕΤΑΣ – ΚΟΚΚΙΝΟΣ – ΚΡΥΣΤΡΑΛΛΗΣ Ο.Ε» ομόρρυθμος εταιρία με αριθμό 18424 της 22ας Νοεμβρίου 1921 συνταχθείσα από τον Συμβολαιογράφο Σύρου Ιωάννη Μπεκιαρέλη αποτελούμενη από 17 άρθρα.
Γενάρχες της οικογένειας θεωρούνται ο Σταμάτιος Αρακάς από το χωριό Ζηφιάς της Χίου και ο Χριστόφορος Κρυστάλλης καραβομαραγκός.
Τα πρώτα αυτά αρχικά μέλη της οικογένειας φαίνεται να κατέφθασαν με τις πρώτες ομάδες των προσφύγων καταδιωγμένοι από τις σφαγές και καταστροφές των χωριών και των νησιών τους από απο την Χίο και τα Ψαρά.
Σημείωση: Αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι στην Σφαγή της Χίου ένας ανυπολόγιστος αριθμός δεκάδων χιλιάδων Ελλήνων της Χίου σφαγιάστηκαν από τον Οθωμανικό στρατό.
Ο πίνακας «Η σφαγή της Χίου» του Ευγένιου Ντελακρουά
«Μετά την καταστροφή των Ψαρών». Έργο του Νικόλαου Γύζη
Ενώ στην καταστροφή και σφαγή των Ψαρών πάνω από 10.000 κάτοικοι θανατώθηκαν από τους Τουρκοαιγύπτιους.
Για τον Χριστοφή Κρυστάλλη και την οικογένεια τους γνωρίζουμε πολύ λίγα πράγματα.
Χιώτης όπως είπαμε και είμαστε σίγουροι, ο Χριστοφής Κρυστάλλης το 1840 στο δημοτολόγιο της πόλης δηλώνει ως επάγγελμα λεπτουργός. Πέντε χρόνια αργότερα, ξεκινά ως αρχιναυπηγός την επιχειρηματική του δράση, η οποία μέχρι το 1866 που φτάνουν τα στοιχεία μας, καθίσταται η πέμπτη σημαντικότερη ναυπηγική επιχείρηση της πόλης δίπλα σε καθιερωμένα ονόματα, όπως των Κουφουδάκη, Παγίδα, Μάσκα και Σέχα.
Σε δημοσίευμα του 1855, ο Χριστοφής Κρυστάλλης συγκαταλέγεται μεταξύ των σημαντικότερων ναυπηγών της Ερμούπολης. Η ναυπηγοεπισκευαστική επιχείρηση του Κρυστάλλη δεν επεκτείνεται σε άλλα πεδία και οι διάδοχοι του ακολουθούν επίσης το επάγγελμα του ναυπηγού ή του ναυτικού. Ο Αλέξανδρος Κρυστάλλης έγινε ναυτικός, ο Εμμανουήλ μαραγκός και ο Σωκράτης ναυπηγός.
Ως συνέχεια των Κρυστάλλη γνωρίζουμε μόνο το υφαντουργείο Κρυστάλλη-Τσαγκαράκη που ιδρύθηκε το 1924 από τους Γεώργιο Τσαγκαράκη και Σπυρίδωνα Κρυστάλλη και τον Χριστοφή Κρυστάλλη μηχανικό. Τα στοιχεία που διαθέτουμε για τον οικογενειακό και κοινωνικό βίο του Χ. Κρυστάλη δυστυχώς είναι ελάχιστα. Κοινωνικά και με επίσημες μαρτυρίες της σημερινής οικογένειας Κρυστάλλη γνωρίζουμε ότι συνήψε προικοσύμφωνο με τον καδοποιό Γεώργιο Μαυρουδόγλου το 1842 με σκοπό να παντρευτεί την κόρη του Ειρήνη μετά από ένα χρόνο.
Με την Ειρήνη έμενε το 1860 στη συνοικία του Αγίου Γεωργίου και τις ανήλικες κόρες του Φράγκα, Πάτρα και Αγκέλικα και τον μόλις τεσσάρων ετών γιό του Σπυρίδωνα.
Σύμφωνα με τις γενεαλογικές πληροφορίες της οικογένειας Κρυστάλλη η καταγωγή τους είναι από την Χίο και συγκεκριμένα από ένα μικρό αλλά ηρωικό χωριό. Το χωριό Ζυφιάς.
Το χωριό Ζυφιάς της Χίου είναι από τα παλιότερα χωριά της Χίου (πολύ παλαιότερο ακόμα και από τον Άγιο Γεώργιο Συκούση (16ος αιώνας) το όποιο ήταν από εκείνα τα χωριά που καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς από την δολοφονική μανία των Τούρκων στη Σφαγή της Χίου το 1822. Αναφέρονται πολλά τραγικά γεγονότα για όσους κατοίκους κατέφυγαν στις τοποθεσίες πάνω από το χωριό (Μόρου Μάνδρα, Ελληνόσπιτα και Τρύπα). Τότε πυρπολήθηκε και ο μοναδικός ναός του χωριού, η Αγία Παρασκευή (φωτογραφία).
Μια άγνωστη ιστορική λεπτομέρεια την όποια ανακάλυψα ψάχνοντας αυτήν ακριβώς την ιστορία της οικογένειας Κρυστάλλη είναι ότι οι περισσότεροι από τους πρόσφυγες που κατέφυγαν στην Σύρο προερχόταν από αυτό το χωριό.
Παρατηρώντας τις φωτογραφίες διαπιστώνει κάνεις πόσο κοινά αρχιτεκτονικά στοιχεία έχουν τα σπίτια του χωριού Ζυφιάς με τα πρώτα σπίτια της Ερμούπολης.
Από εκείνο το μικρό σε πληθυσμό αλλά πολύ δραστήριο οικισμό του Ζυφιά καταγόταν ο βυζαντινολόγος και Ακαδημαϊκός Κωνσταντίνος Άμαντος (1874-1960), προτομή του οποίου, βρίσκεται από το 2004 στην μικροσκοπική πλατεία του χωριού και είναι έργο της Χιώτισσας γλύπτριας Μαίρης Παπακωνσταντίνου (φωτογραφία).
Δουλευταράδες και γνώστες πολλών εργασιών και ειδικοτήτων που ήταν άγνωστες στην Σύρο εκείνη την εποχή γρήγορα και εξασκώντας ακριβώς αυτές τις δουλειές έγινα ενεργά μέλη της αναπτυσσόμενης και εξελισσόμενης αρχικής κοινωνίας του νησιού. Ο Χιώτης Στ. Αρακάς ήταν αγρότης στο επάγγελμα. Κατά την καταστροφή της Χίου συνελήφθη σε ηλικία 18 ετών από τους Τούρκους και πουλήθηκε ως σκλάβος στην Κωνσταντινούπολη.
Αυτή ακριβώς είναι μια άλλη μια σχεδόν ξεχασμένη τραγική ιστορική λεπτομέρεια της οθωμανικής αγριότητας ενάντιων των Χιωτών. Το εμπόριο δούλων από τους Τούρκους.
Ήταν η πώληση όσων συλλάμβαναν ως δούλων. Μεταφέρονταν ως εμπορεύματα σε παζάρια της Κωνσταντινούπολης και της Σμύρνης και πωλούνταν σε εξευτελιστικές τιμές. Ο Ολλανδός διπλωμάτης στην Κωνσταντινούπολη Gaspar Testa γράφει προς τον υπουργό του των εξωτερικών:
"Το πιο σπαρακτικό θέαμα είναι τα σκλαβωμένα γυναικόπαιδα που έφεραν από τη Χίο ... Αγόρια και κορίτσια σέρνονται στους δρόμους δεμένα το ένα με το άλλο και οδηγούνται στα σκλαβοπάζαρα. Κοπέλες κρατούσαν στο χέρι ένα χαρτί με το όνομα των Τούρκων κυρίων τους που έμειναν στην Χίο. Μη μπορώντας να τις συνοδέψουν οι ίδιοι, τις έστειλαν στη διεύθυνση των σπιτιών τους στην Πόλη."
Ο Άγγλος πρόξενος στη Σμύρνη Francis Werry γράφει σε αναφορά του προς τη Levant Company: "Στο δρόμο των Φράγκων οδηγούνται πάνω-κάτω κοπάδια από παιδιά της Χίου για πούλημα". Στον Courrier Francais της 10-7-1822 αναφέρεται ότι φανατικοί μουσουλμάνοι αγόραζαν το θύμα τους για 30 γρόσια και το έσφαζαν για να κερδίσουν μια θέση στον παράδεισο. Πολλές γυναίκες αυτοκτόνησαν κατά την μεταφορά και άλλες πέθαναν από απεργία πείνας για να γλυτώσουν τον εξευτελισμό. Στην Allgemeine Zeitung δημοσιεύεται ότι μικρά παιδιά κάτω των 7 ετών που ήταν ακατάλληλα για το εμπόριο δένονταν και ρίχνονταν στη θάλασσα. Το σκηνικό του δουλεμπορίου περιγράφει και ο ιερέας της αγγλικής πρεσβείας R. Walsh αναφέροντας ότι από την 1η Μαΐου 1822 εκδόθηκαν 41.000 "τεσκερέδες" (έγγραφα ιδιοκτησίας δούλων) και ότι 5.000 πουλήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη. Κατά τη γαλλόφωνη εφημερίδα της Σμύρνης Spectateur Oriental, έως την 10-5-1822 στο τελωνείο της Σμύρνης είχαν καταβληθεί δασμοί για 40.000 σκλάβους.
Είναι γνωστή η ιστορία του παππού της Πηνελόπης Δέλτα και του “Τρελλαντώνη” Αντώνη Μπενάκη που αιχμαλωτίστηκε στη σφαγή της Χίου και έγινε δούλος των Τούρκων και πώς κατάφερε να απελευθερωθεί και να εξαγοράσει την ελευθερία των συμπατριωτών του.
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΜΠΕΝΑΚΗ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΣΦΑΓΗΣ ΤΗΣ ΧΙΟΥ
Τα παιδιά οδηγούνταν κατά ομάδες για εξισλαμισμό. Ο Άγγλος κληρικός Walsh γράφει ότι "μέσα σε μια μέρα έγιναν περισσότεροι προσηλυτισμοί από το Ευαγγέλιο στο Κοράνι απ' όσοι απ' το Κοράνιο στο Ευαγγέλιο σε έναν αιώνα".
Οι αγοραπωλησίες σταμάτησαν στις 19 Ιουνίου 1822 ύστερα από επέμβαση της αδελφής του σουλτάνου, στην οποία ανήκε η Χίος ως φέουδο. Πηγή: Ιστορία της Σφαγής της Χίου.
Ο Χιώτης Στ. Αρακάς τελικά καταφέρνει και το σκάει από αυτήν την κόλαση και μπαίνοντας σε ένα Αυστριακό ιστιοφόρο από τα πολλά που εκείνη την εποχή κατέφθαναν στο λιμάνι της Σύρου φτάνει στο νησί. Αρχίζει να φτιάχνει την ζωή του εξασκώντας αυτό που ήξερε να κάνει πολύ καλά στην Χίο. Εργαζόμενος αρχικά ως παραγιός στους Συριανούς αγρότες γρήγορα έγινε περιζήτητος αφού γνώριζε μια νέα κηπουρική και πιο συγκεκριμένα την καλλιέργεια ζαρζαβατικών όπως κολοκύθια, μελιτζάνες, ντομάτες, πατάτα λάχανα κλπ κλπ κάτι που εκείνη την εποχή όσο και αυτοί να ακούγεται παράξενο και αδιανόητο οι ντόπιοι καλλιεργητές αγρότες αγνοούσαν ακόμα την καλλιέργεια τους.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Αργότερα η Σύρος ανέπτυξε ένα πλούσιο καλλιεργητικό status με αυτά τα «ζαρζαβατικά» που για πολλά χρόνια, σχεδόν έως και τα μέσα της δεκαετίας του 70 την είχαν κάνει γνωστή σε ολη την Ελλάδα για την πλούσια και άριστη ποιότητα της σε αυτά ακριβώς τα προϊόντα με τους Συριανούς αγρότες να χαίρονται μια πλούσια οικονομική και εμπορική ζωή. Δυστυχώς όμως αυτές οι καλλιέργειες άρχισαν να φθίνουν και να χάνονται σιγά σιγά από το νησί και έτσι έχασε μια την πλούσια πρωτοκαθεδρία που κατείχε ως το νησί των «ΑΡΙΣΤΩΝ ΠΟΙΟΤΗΚΑ ΖΑΡΖΑΒΑΤΙΩΝ».
ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΗΣ ΧΙΟΥ
Επιστρέφοντας στα πρώτα χρόνια της εγκατάστασης των πρώτων μελών της οικογένειας παρατηρούμε ότι όσο μεγάλωνε ο οικισμός ακόμα της Ερμούπολης η μικρή παραγωγή αυτών των προϊόντων που ακόμα δεν είχε εξελίχθη τα είχε καταστήσει δυσεύρετα και πολύ ακριβά.
Η εμπορική Χιώτικη εμπειρία του τον βοήθησε έτσι ώστε να καταφέρει να αποκτήσει αρκετά μεγάλη έκτασης γης, νερό, εργάτες κάτι που φυσικά του απέφερε και αρκετά χρήματα. και όσο μεγάλωσε ο συνοικισμός της Ερμούπολης και μετασχηματιζόταν στο Νεοκλασικό Θαύμα που γνωρίζουμε μεγάλωνε και εξελισσόταν και η οικογένεια.
Η εγγονή του Κυριακούλα μοναδική κληρονόμος παντρεύτηκε τον Σπύρο Χ. Κρυστάλλη καραβομαραγκό και έτσι δημιουργείται η οικογένεια Κρυστάλλη. Η Θεοδώρα κόρη της Κυριακούλας, παντρεύτηκε τον Γεώργιο Τσαγκαράκη, ο οποίος ήταν στο επάγγελμα εφαπλωματοποιός.
Ο Ευάγγελος Μπαρμπέτας ήταν ένας από τους πρώτους εργοστασιάρχες στην Σύρο.
Είχε έρθει πρόσφυγας από το Αϊβαλί και πολύ γρήγορα δραστηριοποιήθηκε στην βιομηχανία ιδρύοντας μερικά από τα πρώτα μηχανουργεία και εργοστάσια στην αναπτυσσόμενη εκείνη την εποχή Ερμούπολη.
Τα μηχανουργεία του Μπαρμπέτα ήταν ονομαστά σε όλη την Ελλάδα αλλά και τα Βαλκάνια και την Ανατολική Μεσόγειο ως τα πιο καλύτερα και μοντέρνα εξοπλισμένα και με άρτια παραγωγή.
Τα αδέλφια Μπαρµπέτα είχαν έρθει σε επαφή µε την βαµβακουργία, καθώς επισκεύαζαν κλωστοϋφαντουργικές μηχανές (όπως αυτές των Λαδόπουλων βλ. ΓΑΚ - Αρχεία Νοµού Κυκλάδων, Αρχείο Βιομηχανίας υιών Ε. Λαδόπουλου, φάκελοι 22 και 30)
Οι αδελφοί Μπαρµπέτα, γιοι του Σταύρου Μπαρµπέτα από τις Κυδωνιές (και συγκεκριμένα οι Σπύρος, Αντώνιος, Δημήτριος, Γεώργιος και Ευάγγελος) ασχολούνταν µε τις σιδηροκατασκευές και ιδιαίτερα µε την κατασκευή καζανιών για τα πλοία.
Το μηχανουργείο των αδελφών Μπαρµπέτα (που διεύθυνε κυρίως ο Αντώνιος) ήταν από τις σημαντικότερες βιομηχανίες της Σύρου. Από τα αδέλφια, ο Ευάγγελος Σ. Μπαρµπέτας (κυρίως) στράφηκε στη δηµιουργία υφαντουργείου, συνεργαζόμενος µε τον εφαπλωµατοποιό Σπυρίδωνα Κρυστάλλη και τους αδελφούς Κόκκινους (που ήταν έµποροι βαµβακιού).
Η στροφή του Ευάγγελου Μπαρµπέτα προς την υφαντουργία είχε ίσως προετοιµαστεί από το γεγονός ότι το µηχανουργείο Μπαρµπέτα αναλάµβανε και επισκευές µηχανηµάτων των βαµβακουργείων της Ερµούπολης, (όπως των Λαδόπουλων), και έτσι ήρθε σε επαφή µε την κλωστοϋφαντουργία. Από την άλλη, κατά τη Χριστίνα Αγριαντώνη, έχει να κάνει µε τις περιορισµένες δυνατότητες ανάπτυξης ενός και µόνο τοµέα, όπως η σιδηροκατασκευές- ας µην ξεχνάµε ότι το μηχανουργείο των Αφών Μπαρµπέτα στη Σύρο είχε να αντιµετωπίσει τον ανταγωνισµό του µεγάλου εργοστασίου «Νεώρια και Μηχανουργεία Σύρου Α.Ε.». Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγµατα στις βιομηχανίες επαρχιακών πόλεων οι οποίες, όταν αποκτούσαν σηµαντικό µέγεθος, επεκτείνονταν και σε άλλους κλάδους, βιοµηχανικούς και µη. Στο πλαίσιο αυτής της λογικής της πολυαπασχόλησης των κεφαλαίων παρατηρείται, µετά τον Α΄ Παγκόσµιο Πόλεµο, η στροφή των κεφαλαίων που είχαν κερδηθεί σε διάφορους τοµείς, προς τη βιοµηχανία .
Έτσι λοιπόν ιδρύθηκε το 1921 στην Ερμούπολη της Σύρου το υφαντουργείο Μπαρµπέτα από τον Ευάγγελο Στ. Μπαρµπέτα, τον Σπυρίδωνα Σ. Κρυστάλλη και τους Δηµήτριο και Θωµά Χρ. Κόκκινο. Διέθετε υφαντουργείο βαφείο, στην εποχή του δε, ήταν από τα µεγαλύτερα εργοστάσια του κλάδου.
ΠΡΟΣΟΨΗ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟΥ ΜΠΑΡΜΠΕΤΑ Έδρα του εργοστασίου ήταν η Ερµούπολη, ενώ οι αρχικές εγκαταστάσεις του (συνολικής έκτασης 3.400 τµ.) αποτελούµενες από το κυρίως εργοστάσιο, τις αποθήκες, τους βοηθητικούς και κενούς χώρους βρίσκονταν επί της –τότε- λεωφόρου Πτωχοκοµείου, κοντά στο σηµερινό Νοσοκοµείο Σύρου.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΠΤΩΧΟΚΟΜΕΙΟΥ και ΠΕΡΙΟΧΗ
Το εργοστάσιο Μπαρµπέτα ήταν εξοπλισµένο µε τελειότατα –για την εποχή του- ελβετικά µηχανήµατα του οίκου Γκασπάρ» .
Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΑΙ Η ΟΙΚΟΔΟΜΗ ΚΑΤΑ ΤΟ ΚΤΙΣΙΜΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟΥ
Στο Πανελλήνιο Λεύκωµα Εθνικής Εκατονταετηρίδας του 1925 η επιχείρηση αναφέρεται µε την επωνυµία «Μπαρµπέτας – Κόκκινος – Κρυστάλλης» µε έδρα τη Σύρο και µε προϊόντα τα υφάσµατα από βαµβάκι. Λίγα χρόνια µετά την ίδρυσή του, στο «Πανόραµα της Σύρου» του Κ. Γερασιµίδη αναφέρεται ως Εργοστάσιον Βαµβακερών Υφασµάτων Ευάγγελου Σ. Μπαρµπέτα» µε έδρα τη Σύρο.
Σκοπός της εταιρίας διαφαίνεται ότι ήταν «Η επιχείρησης Υφαντουργίας ήτοι η εν ιδίω αυτών εργοστασίω κατασκευή εμπορευμάτων υφαντουργικών προϊόντων προς πώληση επί κερδοσκοπία».
Έδρα της η Ερμούπολη λοιπόν στην οδό Πτωχοκομείου, όπως ονομαζόταν τότε η σημερινή Γεωργίου Παπανδρέου. Μιλάμε δηλαδή για την οδό που βρίσκονται ακόμα και σήμερα τα κεντρικά της εταιρίας το Νοσοκομείο, το Βιομηχανικό Μουσείο και καταλήγει στον Άγιο Παντελεήμονα και το Πτωχοκομείο.
Στην ιδρυτική τους πράξη καθορίζεται διάρκεια της εταιρίας μια δεκαπενταετία και με κατατιθέμενο κεφάλαιο 692.000 δραχμές.
Γνωρίζουμε την συμμετοχή του κάθε μετόχου μάλιστα και αξίζει να την αναφέρουμε.
Ο Ευάγγελος Μπαρμπέτας συμμετέχει με το ποσό των 340.464 Δρχ. διαθέτοντας ποσοστό στην εταιρία 49,20%
Ο Θωμάς Χ. Κόκκινος με το ποσό των 247.736 και ποσοστό συμμετοχής 35,80%
Και τέλος ο Σπυρίδων Σ. Κρυστάλλης με 103.800 Δρχ. και ποσοστό συμμετοχής 15%.
Η εταιρία λειτουργεί για επτά χρόνια περίπου πηγαίνοντας αρκετά καλά αλλά στο τέλος διαλύεται στις 18 Μαΐου του 1928, όπως αναφέρονται στα αρχεία του επιμελητηρίου με και ο συμβολαιογράφος που αναλαμβάνει τα διαδικαστικά είναι ο Λουκάς Καλαθάκης.
Αξίζει να πούμε για τη ιστορίας πως ο Κόκκινος κάνει μια προσπάθεια να εισχωρήσει στον χώρο του ψαλιδιού. Δεν τα καταφέρνει καλά.
Από την διάλυση της εταιρείας «ΜΠΑΡΜΠΕΤΑΣ – ΚΟΚΚΙΝΟΣ – ΚΡΥΣΤΡΑΛΛΗΣ Ο.Ε» δημιουργούνται δυο νέα υφαντήρια. Βρισκόμαστε στην εποχή της μεγάλης ακμής της υφαντουργίας στην Σύρο.
Το ένα υφαντήριο είναι το «ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΜΠΑΡΜΠΕΤΑΣ»
Η εξέλιξη της «ΜΠΑΡΜΠΕΤΑΣ – ΚΟΚΚΙΝΟΣ – ΚΡΥΣΤΡΑΛΛΗΣ Ο.Ε» ήταν όταν το 1926 όταν ο Σπύρος Κρυστάλλης συνιστά την Ομόρρυθμη Εμπορική Εταιρία με έδρα την Ερμούπολη στην Σύρο με την επωνυμία «ΚΡΥΣΤΑΛΛΗΣ & ΣΙΑ» με σήμα κατατεθέν ένα λιοντάρι που τραβά ένα άνθρωπο με ένα «μάτσο» νήματα.
ΤΕΛΟΣ ΠΡΩΤΟΥ ΜΕΡΟΥΣ
Στο δεύτερο μέρος που θα εξακολουθήσει την επομένη εβδομάδα η ίδρυση και η ιστορία του Εργοστασίου Κρυστάλλη - Τσαγκαράκη.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Πήγες και βιβλιογραφία θα αναγράφουν εκτενώς και λεπτομερώς στο τέλος όλων των μερών που αποτελούν το αφιέρωμα αυτού.