ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ
Πως ήταν η καθημερινή δουλειά των εργαζομένων, ποιες ήταν οι παράλληλες εμπορικές δραστηριότητες των εργοστασιαρχών και πολλές άλλες σημαντικές άγνωστες λεπτομέρειες της εποχής.
Ακόμα περισσότερα στοιχεία, μοναδικές πρωτότυπες και σπάνιες φωτογραφίες και ντοκουμέντα και πληροφορίες την αρχική έρευνα με στοιχεία, ντοκουμέντα, πληροφορίες, φωτογραφίες και λεπτομέρειες οι οποίες δεν αναφερθήκαν στο αφιέρωμα το όποιο παρουσιάστηκε στο κοινό της Σύρου την 26η Σεπτεμβρίου στην Ερμούπολη της Σύρου με τίτλο «ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΥΦΑΝΤΟΥΡΓΙΑΣ ΚΡΥΣΤΑΛΛΗ - ΤΣΑΓΚΑΡΑΚΗ».
Διαβάστε εδώ το πρώτο μέρος του αφιερώματος.
Διαβάστε εδώ το δεύτερο μέρος του αφιερώματος.
Ερχόμαστε τώρα σε ένα σπουδαίο τόλμημα των μελών της εταιρίας όταν το 1961 οι Σπύρος Κρυστάλλης και Υιοί Τσαγκαράκη ιδρύουν μια ναυτιλιακή εταιρία με έδρα την Σύρο.
Η εταιρία ονομαζόταν «SYRAMAR”. Αγοράζουν ένα LYBERTY από τον Εμπειρίκο, το «SYRAM» το όποιο μετονομάζουν … τι άλλο... σε «SYROS» και ξεκινούν την περιπλάνηση ή καλύτερα την οδύσσεια τους στο νέο αυτόν τομέα της ναυτιλιακής επιχειρηματικότητας.
Δυστυχώς όμως το τόλμημα αυτό δεν κερδοφόρησε και έτσι το «SYROS» πωλείται το 1968.
Η συνέχεια είναι μια φωτογραφική «ξενάγηση» στο παλιό εργοστάσιο, τις εγκαταστάσεις του στους χώρους και τα έπιπλα του όπως έχουν μείνει ως σήμερα ανέπαφα διατηρώντας την οσμή του χρόνου και τον ρομαντισμό μιας εποχής που δυστυχώς δεν θα ξαναέρθει πότε όχι μόνο στην Σύρο, αλλά δεν θα ξαναδούμε πότε.
Στις φωτογραφίες του αφιερώματος αυτού διακρίνεται και ένα φυλάκιο. Αυτό το φυλάκιο βρίσκεται ακόμα στο ψηλότερο σημείο του οικοδομήματος του εργοστάσιου και ο ρόλος του φύλακα που έκανε βάρδια ήταν όχι μόνο να προσέχει γενικά το εργοστάσιο αλλά και την περιοχή ολόκληρη που εκείνη την εποχή ήταν γεμάτη με εργοστάσια που ήταν κυριολεκτικά το ένα δίπλα στο άλλο.
Μια ακόμα άγνωστη ιστορική λεπτομέρεια είναι ότι όλα αυτά τα εργοστάσια με κάποιο τρόπο συγκοινωνούσαν μεταξύ τους με σήραγγες. Οι λόγοι πολλοί και διάφοροι.
Αυτές οι σήραγγες ήταν σχεδόν χαμένες και ξεχασμένες. Έψαξα όμως και τις βρήκα. Μπήκα μέσα και τις φωτογράφησα. Η εικόνα αυτών των σηράγγων κυριολεκτικά σε μεταφέρει σε μια άλλη εποχή. Σε ένα άλλο χρόνο. Αλλά και σου δίνει την αίσθηση πως οποίος εισχωρεί σε αυτό το μέρος μπαίνει κυριολεκτικά μέσα στα σωθικά. Στην καρδιά της Βιομηχανικής Ερμούπολης τότε που η πρωτεύουσα των Κυκλάδων ήταν η πιο διάσημη, η πιο πλούσια όχι μόνο οικονομικά αλλά και πνευματικά και καλλιτεχνικά και κοινωνικά και πολιτιστικά πόλη της Ελλάδας και μια από τις πιο ανεπτυγμένες μητροπόλεις της Ευρώπης.
Αξίζει να πούμε επίσης ότι οι σήραγγες αυτές ένωναν τέσσερα εργοστάσια. Του Πρέκα, του Βαρδάκα, του Μπαρμπέτα και των Κρυστάλλη - Τσαγκαράκη.
Υπάρχει ακόμα κάτι πολύ σπουδαίο και σημαντικό να σας πω.
Ένα εργοστάσιο Κλωστοϋφαντουργίας για να δουλέψει πέρα από το προσωπικό, τα μηχανήματα, την εφευρετικότητα την εργατικότητα και το τεχνολογικό και το εργατικό δυναμικό του χρειάζεται κάτι πολύ βασικότερο.
Τις πρώτες ύλες θα μου πείτε… Σωστά… Αλλά ούτε αυτό είναι το βασικό.
Το βασικότερο για μια βιομηχανία κλωστοϋφαντουργίας είναι το νερό.
Πολλά από τα εργοστάσια της Κλωστοϋφαντουργίας στη Σύρο βρισκόταν στην παραλιακή πλευρά της Ερμούπολης. Για να χρησιμοποιούν το θαλασσινό νερό (που το αφαλάτωναν σε γλυκό νερό).
Τι γίνεται όμως με ένα εργοστάσιο σαν των Κρυστάλληδων που βρισκόταν πολύ ψηλότερα και πολύ πιο μακριά από την θάλασσα;
Λοιπόν αυτοί οι άνθρωποι βρήκαν τη λύση. Ψάχνουν, βρίσκουν και αγοράζουν μια ΠΗΓΗ ΓΛΥΚΟΥ ΝΕΡΟΥ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΕΡΜΟΥΠΟΛΗ την όποια μετέτρεψαν σε εργοστάσιο ΝΕΡΟΥ. Κτίζουν λοιπόν ένα δεύτερο εργοστάσιο που αντλούσε νερό και το έστελνε στο εργοστάσιο.
Δεν ήταν δίπλα ούτε μέσα στο εργοστάσιο. Ήταν αρκετά κοντά όμως.
Ελάχιστοι σήμερα από όσους περνούν από αυτό το σημείο γνωρίζουν ότι είναι ένα όμορφο μυστηριώδες κτίριο χαμένο μέσα στη φύση και σε αλλά δέντρα που μοιάζει με όαση πράσινου στην στροφή αμέσως μετά από τον Άγιο Παντελεήμονα στον δρόμο που οδηγεί για το Κίνι.
Λοιπόν αυτό ήταν το εργοστάσιο άντλησης και αποστολής νερού στο εργοστάσιο.
Για να πετύχει αυτό το εγχείρημα χρειάστηκε η οικογένεια Κρυστάλλη να αγοράσει μηχανήματα τελευταίας τεχνολογίας για την εποχή εκείνη, δυνατά αξιόπιστα και πανάκριβα και με αυτά εξόπλισε αυτήν την μονάδα εργοστασίου νερού.
Ένα εγχείρημα που πέτυχε φυσικά απόλυτα.
Και όχι μόνο αυτό.. Με το νερό από αυτό το εργοστάσιο και πηγή τροφοδοτώντας και τα αλλά εργοστάσια που βρισκόταν στην περιοχή. Ένα από αυτά και του Πρέκα που όπως σας ανέφερα παραπάνω συγκοινωνούσαν μεταξύ τους με τις υπόγειες σήραγγες.
Το ενδιαφέρον είναι ότι παράλληλα σκέφτηκαν να φυτέψουν και μερικές φιστικιές. Το φιστίκι χρειάζεται νερό … και παράλληλα με τα υφάσματα .. είχαν και μια μικρή παραγωγή φιστικιού.
Εγώ … στην ηλικία που είμαι δεν πρόλαβα καθόλου αυτό το εργοστάσιο. Το έβλεπα όμως πολύ συχνά στις βόλτες μου. Νόμιζα πως κάποτε υπήρξε κάποιο εστιατόριο ή ταβέρνα και έλεγα από μέσα μου τι τέλειο σημείο θα ήταν αυτό για τους θαμώνες του μαγαζιού.
Που να ήξερα πως ήταν άλλη μια απόδειξη της τεράστιας εφευρετικότητας των υπέροχων εκείνων εργοστασιαρχών που όλοι μαζί αυτοί οι άνθρωποι είχαν μετονομάσει την Ερμούπολη σε Μάντσεστερ της Μεσογείου.
Ένα άλλο πολύ σημαντικό κεφάλαιο της κλωστοϋφαντουργίας ήταν το σημείο που αποφασιζόταν και γινόταν ο τόπος εγκατάστασης των εργοστασίων.
Είναι γνωστή πλέον παγκοσμίως ότι η περιοχή αυτή της Ερμούπολης είχε ονομαστεί ως βιοτεχνική ζώνη και βρισκόταν κοντά στο λιµάνι. Σημειώνουμε δε πως το λιμάνι της Ερμούπολης δεν ήταν όπως είναι σήμερα, αλλά πολύ περισσότερο ανοικτό και με πρόσβαση στην θάλασσα σε πολλά περισσότερα σημεία που σήμερα έχουν μπαζωθεί και έχουν γίνει δρόμοι.
Γιατί όμως κοντά στο λιμάνι; Απλή η απάντηση.
Εκείνη την εποχή οι μεταφορές, οι φορτοεκφορτώσεις κτλ. δεν ήταν εύκολες. Γινόταν με τα χέρια ή με δυσκολομεταχείριστα μηχανήματα. Βίτσια και γερανούς που ήταν χειροκίνητα ή με ζώα που και αυτά στη συνέχεια φορτωμένα με κάρα μετέφεραν τα υλικά από και προς το λιμάνι προς τα εργοστάσια και το αντίθετο.
Ένας άλλος πολύ σημαντικός παράγοντας ο οποίος σήμερα δεν έχει τόση μεγάλη σημασία αλλά εκείνη την εποχή ήταν καθοριστικός ήταν ότι η κατασκευή των χώρων των κλωστηρίων και των υφαντήριων θα έπρεπε να χαίρει του καλύτερου δυνατού και σωστού πολιτισµού.
Συζητώντας με παλιούς Συριανούς κλωστοϋφαντουργούς που δούλευαν στα Συριανά εργοστάσια μου έλεγαν ότι έπρεπε να υπάρχει η κατάλληλη υγρασία για να διατηρείται καλή η ποιότητα των προϊόντων. Αν, για παράδειγμα, η υγρασία του νήματος είναι μεγαλύτερη από το 7% και ο καιρός είναι ξηρός, τότε, κατά την τριβή του νήματος µε τα διάφορα εξαρτήματα των µηχανών επεξεργασίας, δημιουργείται στατικός ηλεκτρισµός, ο οποίος, λόγω των ηλεκτρικών ιδιοτήτων των ξηρών νηµάτων, παραµένει και δηµιουργεί πλήθος ανωµαλιών, όπως συστροφή κατά την ύφανση. Φυσικά εκείνη την εποχή δεν υπήρχαν οι τεχνικές συνθήκες κλιµατισµού, έτσι λοιπόν η υγρασία της θάλασσας δηµιουργούσε το ιδανικό, ίσως, κλίµα για την εγκατάσταση σ' αυτόν το χώρο νηµατουργείων.
Φρόντιζαν λοιπόν κατά την κατασκευή του κτηρίου του εργοστασίου να έχουν αποφασίσει από πριν την θέση του αλλά και το σημαντικότερο τα παράθυρα ή τους ανοικτούς χώρους (πολλές φορές ήταν τρύπες στους τοίχους) για να επιτύχουν την επιθυμητή υγρασία που τόσο πολύ χρειαζόταν.
Ας αναφερθούμε τώρα στη ζωή των εργατών.
Στο βί παρακάτω η συμπολίτισσα Συριανή και ο συμπολίτης μας επίσης Συριανός σήμερα μεγάλοι σε ηλικία τότε όμως παιδιά θυμούνται…
Ας πούμε μερικά ιστορικά για να κατανοήσετε καλύτερα ποια και πως, αλλά προπαντός πόσο δύσκολη ήταν η δουλειά των πρώτων εκείνων εργατών στην κλωστοϋφαντουργία της Σύρου.
Η τέχνη και η τεχνική της ύφανσης, είναι μία από τις αρχαιότερες ασχολίες των ανθρώπων, ήδη από τη νεολιθική εποχή. Σύμφωνα με τις ως σήμερα έρευνες μπορούμε να εικάσουμε ότι ο άνθρωπος σκέφτηκε την υφαντουργία παρατηρώντας τον τρόπο που εργάζονται στην φύση δυο πλάσματα του φυσικού περιβάλλοντος. Η αράχνη και ο μεταξοσκώληκας. Πως υφαίνει η αράχνη τον ιστό της και πως ο μεταξοσκώληκας το κουκούλι του. Στην πραγματικότητα η αράχνη, ο μεταξοσκώληκας και ο άνθρωπος χρησιμοποιούν ακριβώς την ιδία τεχνική. Την εποχή που ιδρύθηκαν οι πρώτες πόλεις, η παραγωγή υφασμάτων ήταν ήδη εκτεταμένη. Έχουν διασωθεί όμως υφάσματα κατεργασμένα με την τέχνη αυτή μόνο από δύο αρχαίους πολιτισμούς. Τον αιγυπτιακό και τον πολιτισμό των Ίνκα στο Περού.
Στην Αίγυπτο βρέθηκαν λίνα υφάσματα χρονολογούμενα προ του 4000 π.Χ., ενώ στο Περού βαμβακερά και μάλλινα. Στις Ινδίες το βαμβάκι εμφανίζεται κάπου στο 2000 π.Χ., ενώ το μετάξι στην Κίνα γύρω στο 2500 π.Χ.. Ο αργαλειός ήταν γνωστός από τις απαρχές της ιστορίας. Ο συρόμενος υφαντουργικός ιστός, που χαρακτηρίσθηκε ως εφεύρεση ανάλογη και ίση σε σπουδαιότητα με την τυπογραφία, πιθανότατα εφευρέθηκε στην Κίνα τον 1ο αιώνα π.Χ.. Αξιόλογα ευρήματα υφασμάτων βρέθηκαν επίσης σε παγωμένους τάφους στη Σιβηρία και χρονολογήθηκαν περί το 400 π.Χ.
Στο Βυζάντιο την εποχή της μεγάλης ακμής του η υφαντουργία αναπτύχθηκε ακόμα περισσότερο. Στην Βυζαντινή αυτοκρατορία βρίσκουμε για πρώτη φορά, χαρακτηριστικά μιας πρώιμης και μεγάλης κλίμακας βιομηχανίας, με καίριο γεγονός την εισαγωγή της σηροτροφίας (παραγωγής μεταξιού).
Στην ανάπτυξη της υφαντουργίας στην Ερμούπολη συνέβαλλε σημαντικά ο ερχομός των προσφύγων. Σήμερα στην Ερμούπολη υπάρχουν συνοικίες που κατοικούσαν οι πρώτοι πρόσφυγες. Ο Ξηρόκαμπος, τα Καμίνια... Από εκεί κάθε μέρα ξεκινούσαν δεκάδες εκατοντάδες εργάτες και εργάτριες για τα Συριανά εργοστάσια. Η κολοσσιαία αυτή βιομηχανική ανάπτυξη της Ερμούπολης ήταν που την έκανε γνωστή σε ολόκληρη την Ευρώπη ως «Το Μάντσεστερ της Ελλάδας».
Σήμερα αυτό το ένδοξο παρελθόν της Ερμουπολίτικης κλωστοϋφαντουργίας αποτελεί μονάχα σημείο αναφοράς των ερευνητών. Ο ήχος των αργαλειών που κυριαρχούσε κάποτε, τώρα έχει σιγήσει.
Η ημέρα ξεκινούσε από το πρωί. Χιλιάδες εργάτες από όλα τα εργοστάσια συναντιόταν στον δρόμο που ξεκινούσε από το Ηρώων και γέμιζαν τους δρόμο μέχρι το εργοστάσιο του Λαδόπουλου και τον δρόμο προς τον Άγιο Παντελεήμονα.
Η εργασία ξεκινούσε με τον ήχο της μπουρούς. Είναι ένας ήχος θρυλικός και διάσημος που σηματοδοτεί ηχητικά μια ολόκληρη εποχή. Είναι ο ήχος της μπουρούς που ήταν το σινιάλο για το ξεκίνημα, το διάλειμμα και το τέλος των εργασιών στα εργοστάσια. Παραγόταν από ατμό που πιέζονταν σε μεταλλικές σφυρίχτρες που βρισκόταν ψηλά στις στέγες των εργοστάσιων. Για αυτό και έχει αυτήν την μπάσα υγρή απόμακρη χροιά.
Ορειχάλκινη σφυρίχτρα (μπουρού) Δήμος Αγίας Παρασκευής
Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας Λέσβου
Με τον απόμακρο, αυτόν ήχο κάθε πρωί ο δρόμος από το Ηρώων μέχρι του Λαδόπουλου γέμιζε χιλιάδες εργάτες που ξεκινούσαν την δουλειά τους στα εργοστάσια της Ερμούπολης.
Ο Γιώργος Τσαγκαράκης γιος του εργοστασιάρχη μου διηγούνταν ότι όταν ήταν μικρός περίπου στην ηλικία από 10 ως 13, όταν περνούσε από έξω από τα εργοστάσια ο θόρυβος ήταν τεράστιος και επίπονος. Αλλά ακόμα πιο συγκλονιστική είναι η θύμηση του όπως ο δρόμος, η γη ολόκληρη στην περιοχή εκείνη, έτρεμε σαν να γινόταν σεισμός. Ήταν τόσο δυνατά αλλά και τόσο πολλά τα μηχανήματα που λειτουργούσαν στην βιομηχανική ζώνης της Ερμούπολης. Εγώ απλά σκέπτομαι κάτι επιπλέον. Πόσο καλές και δυνατές θα πρέπει να ήταν οι κατασκευές των εργοστάσιων για να αντέξουν αυτό το τεράστιο επίμονο και ασταμάτητο vibration. Κάντε μια σύγκριση με τα σημερινά σπίτια μας όταν περνά ένα αεροπλάνο ή ένα μεγάλο φορτηγό και φανταστείτε τι γινόταν την εποχή εκείνη με τον ήχο εκείνων των εργοστασίων.
O Γιώργος Τσαγκαράκης βρέθηκε για πρώτη φορά μέσα στο εργοστάσιο όταν ήταν μικρός. Στο παιδικό του μυαλό και στην νεανική ματιά του η εντύπωση που του προκάλεσαν αυτά τα τεράστια παράξενα και πολλές φορές τερατώδη μηχανήματα έμεινε ανεξίτηλη για πάντα στην θύμηση του.
Πολλά χρόνια αργότερα όταν το εργοστάσιο είχε κλείσει άρχισε να ενδιαφέρεται για τα μηχανήματα αυτά και την λειτουργία τους. Παράλληλα άρχισε να θυμάται λεπτομέρειες που τότε παρατηρούσε… Μου διηγήθηκε πολλές από αυτές…
«το πρώτο μηχάνημα που δούλευε στην αρχή της βάρδιας το πρωί ήταν αυτό που γέμιζε τις μπομπίνες με τις ακατέργαστες κλωστές. Ήταν κοντό σε ύψος αλλά πολύ μακρύ σε μήκος γέμιζε 50 μπομπίνες την κάθε παρτίδα. Υπήρχε ένας κύλινδρος σκαλιστός με δρομέα δεξιά αριστερά όπου καθώς γύριζε γέμιζε ομοιόμορφα την μπομπίνα. Είχε ταχύτητες ανάλογα το πάχος της κλωστής και τον τύπο της, η κλωστή γέμιζε σε ένα κυλινδρικό κωνικό με τρύπες. Είχε τρύπες για να περνάει ομοιόμορφα η βαφή του νήματος.
Δεν ξέρω την ακριβή ονομασία του μου έλεγε αλλά στο εργοστάσιο όλοι το έλεγαν «μπομπίνες».
Ταυτόχρονα δούλευε η καρουλίστρα, κι αυτό το μηχάνημα έπαιρνε ακατέργαστο νήμα που προμηθευόταν η εταιρεία και γέμιζε έναν ξύλινο μικρό κύλινδρο. Είχε κι αυτό ταχύτητες. Τα νήματα αυτά προορίζονταν για ένα άλλο μηχάνημα που λεγόταν πάγκος.
Ο πάγκος ήταν πολύ ψιλός και πολύ μακρύς. Αυτός έστριβε το νήμα γέμιζε 100 ξύλινα στενόμακρα εξαρτήματα «σαΐτες» για την κάθε παρτίδα. Προορίζονταν για την μασουρίστρα. Εκεί γέμιζαν τα μασουράκια που ήταν ξύλινα γιατί έπρεπε να χρησιμοποιηθούν στην αυτόματη αλλαγή του μασουριού της σαΐτας πλεξίματος του αργαλειού.»
(ΠΗΓΗ Βιομηχανικό Μουσείο Ερμούπολης)
Στην Συνέχεια ο Γιώργος Τσαγκαράκης θυμάται:
«Το μηχανικό βαφείο ηταν από τα σημαντικότερα αλλά και χρήσιμα μηχανήματα του εργοστασίου. Στις φωτογραφίες δείχνει τρία καζάνια και έναν πίνακα στο βάθος σε γκριζόμαυρο χρώμα και μέγεθος σαν ντουλάπι. Αυτός ο πίνακας έλεγχε όλο το μηχανικό βαφείο. Ήταν ημιαυτόματος δηλαδή. Φαντάσου έναν απαρχαιωμένο υπολογιστή. Φαίνεται δεξιά πάνω στον πίνακα ένα άσπρο στρογγυλό με γωνίες. Αυτό έπερνε στροφές σύμφωνα με τους δείκτες του ρολογιού και έδινε εντολές μέσο ενός άξονα σε χειροκίνητα κομβία όπου ήταν φωτιζόμενα έτσι έπρεπε να είναι σταντμπάι ο εργάτης να πατήσει το κομβικό που έβλεπε αναμμένο αν ήταν πράσινο πατούσε λειτουργία αν ήταν κόκκινο την σταματούσε. Φαντάσου ένα σημερινό πληκτρολόγιο κομπιούτερ. Στα τρία καζάνια που βλέπεις μπροστά από τον πίνακα είναι καζάνια πλυσίματος βαφής και στεγνώματος νημάτων το καθένα έκανε μια δουλειά ξεχωριστά. Από Τα 4 ανοιχτά ντεπόζιτα που φαίνονται τα δύο διοχέτευαν νερό ζεστό και κρύο νερό για το πλύσιμο των νημάτων και τα έτερα δύο φτιαχνόταν οι βαφές.
Μετά το βάψιμο των νημάτων, στην προκειμένη περίπτωση των μπομπίνων που σου είχα περιγράψει στην αρχή, οι βαμμένες μπομπίνες πήγαιναν κατευθείαν στην διάστρα. Διάστρα το λέει και η λέξη διαχώριζε τα νήματα για να πάνε με σειρά στον αργαλειό. Ήταν μια κατασκευή που αποτελούνταν από 4 κομμάτια, 1ον μια σιδερένια αξονική κατασκευή που έπαιρνε εκατοντάδες μπομπίνες. 2ον υπήρχε μια μεγάλη επιφάνεια κάθετη συνήθως με εκατοντάδες τρύπες όπου από εκεί περνούσαν ένα ένα ξεχωριστά τα νήματα. 3ο ήταν το ξύλινο τύμπανο όπου εκεί τυλίγονταν στη σειρά κάθε νήμα, το ένα δίπλα στο άλλο. 4ο όταν γέμιζε το τύμπανο τυλίγονταν όλο το υλικό σε μια αλουμινένια κάρουλα όπου πήγαινε να τοποθετηθεί στον αργαλειό για την ύφανση. Ήταν πολύ δύσκολο μηχάνημα για τον εργάτη γιατί αν σταματούσε για κόψιμο κάποιου νήματος χρειάζονταν πολύ ώρα για να ξαναδουλέψει, αλλά και στην περίπτωση που έπρεπε να διαχωριστούν τα νήματα στο ξύλινο τύμπανο στην αρχή, όπως το ίδιο γινόταν και στην κάρουλα.»
Υπήρχε και ένα ολιγόλεπτο διάλλειμα.
Διάλειμμα για κολατσιό. Η δουλειά σταματούσε πάλι με την μπουρού.
Οι εργαζόμενοι καθόταν όπου έβρισκαν να είναι άνετοι να ξεκουράσουν τα κουρασμένα και γεμάτα ένταση μέλη τους και άνοιγαν το κομπόδεμα τους και άλλοι την φαγιάντσα τους να κολατσίσουν κάτι να δυναμώσουν. Φτωχικά πράγματα. Αλλά για εκείνους ήταν πανέμορφα. Εύγεστα. Το καλύτερο φαγητό τους που το είχε ετοιμάσει με στοργή η γυναίκα, ή η κόρη, να το φάει ο εργαζόμενος εκείνη την ιερή ώρα του διαλείμματος.
Κάπου κάποιος είχε και ένα ραδιοφωνάκι. Όχι οι φτωχοί εργαζόμενοι. Κανένας εργοδηγός θα ήταν… Αυτοί είχαν τα λεφτά για τέτοιες πολυτέλειες .. τρανζιστοράκι…. Εκείνη την εποχή… Που το άνοιγε εκείνη την ώρα για να ακουστεί κάνα τραγουδάκι. Τραγούδια που μιλούσαν για τον πόνο αλλά και τις χαρές του εργάτη.
Σε αυτό ακριβώς το σημείο και τελειώνοντας επιτρέψτε μου να σας αναφέρω κάτι που αξίζει να πούμε. Έχετε ποτέ αναρωτηθεί γιατί η Σύρος είχε πάρει αυτόν τον τίτλο Μάντσεστερ της Μεσογείου αλλά και γιατί το Μάντσεστερ κατείχε διεθνώς τον τίτλο αυτόν;
Άλλη μια όμορφη ιστορία που αναδεικνύει μια από τις παγκόσμιες πρωτιές της Σύρου μας. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟ ΜΑΝΤΣΕΣΤΕΡ και ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΡΜΟΥΠΟΛΗ ΚΟΙΝΕΣ ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ
«Η Ερμούπολη και το Μάντσεστερ έχουν μια εντυπωσιακή και εκπληκτική ομοιότητα σχεδόν αδελφική. Η πόλη αυτή της βορειοδυτικής Αγγλίας στα χρόνια της βιομηχανικής επανάστασης, ανέπτυξε και γνώρισε μια ταχύτατη και οργανωμένη βιομηχανική ανάπτυξη την ιδία ακριβώς εποχή και απόλυτα παρόμοιο με αυτήν της Ερμούπολης οργασμική βιομηχανική άνθιση. Για την Ευρώπη το Μάντσεστερ ηταν η πόλη βιομηχανικό κέντρο της παραγωγής βαμβακερών υφασμάτων. Ότι ακριβώς και η Ερμούπολης ακριβώς την Ιδία περίοδο. Το Μάντσεστερ έγινε παγκοσμίως το μεγαλύτερο κέντρο εμπορίου βαμβακιού. Το 1853 απέκτησε τον τίτλο της πόλης (city). Ήταν ακριβώς η ιδία περίοδος που η Ερμούπολη βρισκόταν στο ίδιο επίπεδο και βιομηχανικό οργασμό και ήταν η μοναδική επίσης μικρή πόλη η όποια λόγο αυτών τον εντυπωσιακών εξελίξεων μετατρεπόταν σε πόλη και μητρόπολη εμπορίου. Όπως δηλαδή και το Μάντσεστερ.
Αξίζει δε να πούμε ότι σε σχέση Ερμούπολης, Ελλάδος και Μάντσεστερ, Αγγλίας η Ερμούπολη είχε πολλά περισσότερα οργανωμένα και τελειοποιημένα με σύγχρονα μηχανήματα της εποχής ανάλογα με εκείνων των Αγγλικών Εργοστασίων.
Και επίσης σας αποκαλύπτω και μία σπουδαία είδηση.
Η Ομάδα Φιλών Της Συριανής Ιστορίας έχει κάνει ήδη ενέργειες και συζητήσεις με ειδικά ευρωπαϊκά προγράμματα και φορείς και σύντομα θα ανακοινωθεί μια ενέργεια και όνειρο μου. Το Μάντσεστερ και η Ερμούπολη να αδελφοποιηθούν ως πόλεις με το πρόγραμμα αδελφοποιήσεων. Άλλωστε όπως προανέφερα ήδη είναι αδελφές. Θα γίνει και επίσημα αυτό.» Θα σας ανακοινωθεί στην ώρα του.
Φυσικά όλα αυτά με την ευχή ότι δεν θα βρούμε μπροστά μας τις συνηθισμένες Ελληνικές αγκυλώσεως, μικροσυμφέροντα και λοιπά … που προσπαθούν να ακυρώνουν τέτοιες προσπάθειες. Αλλά μας ξέρετε… Εμείς στην ΟΜΑΔΑ ΦΙΛΩΝ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΣΥΡΟΥ πάντα τολμούμε, και τελικά τα καταφέρνουμε.
Φτάνουμε σχεδόν στο τέλος του αφιερώματός μας.
Τα χρόνια περνούν …
Οι εποχές αλλάζουν οι καιροί, ακόμα και οι δουλειές και ανάγκες του κόσμου.
Η Σύρος έπαψε να είναι βιομηχανικό κέντρο. Άλλαξε πολύ. Οι περισσότεροι από τους βιομηχάνους που είχαν κάνει διάσημη την Ερμούπολη ως μέγα βιομηχανικό κέντρο έφυγαν είτε λόγω πτώσης του προϊόντος είτε λόγω του ότι η Σύρος έχασε τα πρωτεία της από τον Πειραιά.
Τα εργοστάσια έκλεισαν. Ο αδυσώπητος χρόνος γρήγορα τα κατάστρεψε. Γκρεμίστηκαν, χάθηκαν ή έμειναν κουφάρια της ιδίας της δόξας και της λάμψης τους.
Η πάλαι ποτέ εντυπωσιακή εικόνα της Βιομηχανικής Ερμούπολης μαράζωσε. Συρρικνώθηκε. Γέμισε σκόνη από τα γκρεμισμένα μεγαθήρια που ήταν κάποτε εργοστάσια.
Ευτυχώς κάποια από αυτά ήταν τυχερά. Μετατράπηκαν σε άλλου είδους επαγγελματικοί χώροι και οικονομικοί πνεύμονες. Καταστήματα, φούρνοι, ακόμα και ξενοδοχεία. Μόνο ένα δυο μετατράπηκαν σε μουσεία.
Σώθηκαν ευτυχώς πολλά από αυτά από την ιδία την τύχη τους.
Μια οικογένεια από εκείνες τις σπουδαίες ιστορικές οικογένειες της παλιάς κοπής βιομηχάνων έκαναν ακόμα μια μεγαλειώδη και τολμηρή κίνηση. Μια από ΑΠΟ ΤΙΣ ΛΙΓΕΣ είναι αλήθεια οικογένειες που δεν έφυγαν αλλά έμειναν εδώ στο νησί και συνέχισαν να δραστηριοποιούνται επαγγελματικά, τολμώντας άλλη μια φορά στην ζωή τους γιατί αυτό ήξεραν να κάνουν και αυτό είχαν μάθει. Να τολμούν και να πετυχαίνουν.
Και αυτή δεν είναι άλλη από την οικογένεια των Κρυστάλληδων. Όχι μόνο έμειναν στο νησί. Αλλάζοντας το είδος της δραστηριότητας τους, ιδρύουν μια από τις πρώτες μεγάλες εμπορικές αντιπροσωπείες στις Κυκλάδες. Το ήξεραν αυτό το είχαν ξανακάνει. Σχεδόν ήταν από τους εφευρέτες αυτής της επαγγελματικής ιδιαιτερότητας και δραστηριότητας.
Συνεργάζονται και φέρνουν στην Σύρο τις μεγαλύτερες εταιρίες της Ελλάδος και του εξωτερικού δημιουργώντας και εγκαθιστώντας από την Σύρο με ένα τεράστιο δίκτυο έμπορων και πωλητών που ταξιδεύουν σε όλες τις Κυκλάδες και πέρα από αυτές διανέμοντας και προωθώντας προϊόντα πολλές φορές πρωτοποριακά και καταφέρνοντας να τα καταστήσουν στη συνείδηση του αγοραστικού κοινού σε όλο το Αιγαίο.
Και συνεχίζουν μέχρι σήμερα να είναι από τις σπουδαιότερες και κραταιές εμπορικές αντιπροσωπείες στην Ελλάδα. Το παλιό εργοστάσιο δεν χάθηκε στην σκόνη του χρόνου. Δεν κατέρρευσε, δεν εγκαταλείφτηκε στην τύχη του άλλα αναπαλαιώθηκε με σεβασμό διατηρώντας το αρχικό σχέδιο του και μετατράπηκε σε σύγχρονη αποθήκη γεμάτη με κάθε λογής υλικά προϊόντα πρώτες ύλες. Αλλά συνηθισμένες και απόλυτα αναγκαίες για την καθημερινότητα και άλλες μοναδικές και πρωτοπόρες και από αυτή την αποθήκη και γραφεία πλέον όλα αυτά ταξιδεύουν σε όλες τις Κυκλάδες τροφοδοτώντας σουπερ μάρκετ καταστήματα, τουριστικά καταστήματα ξενοδοχεία , ζαχαροπλαστεία φούρνους… όλο σχεδόν το φάσμα του σύγχρονου εμπορίου.
Το σπουδαιότερο όμως.
Σε μια εποχή σκληρού εμπορικού και οικονομικού ανταγωνισμού, ψυχροπολεμικού και σκληρού πολέμου εταιριών και οικονομικών τραστ η οικογένεια Κρυστάλλη ως επιχειρηματίες και ιδιοκτήτες παραμένουν άνθρωποι. Καλοί άνθρωποι. Φιλάνθρωποι.
Σπουδαίες ψυχές και καρδιές που συνεχίζουν να βοηθούν ανθρώπους που ξέρουν πως έχουν ανάγκη. Ευγενικές ψυχές που δακρύζουν και γονατίζουν μπροστά στην αδυναμία των συμπολιτών τους και τον βοηθούν μέσα από την καρδιά τους. Ευεργέτες χωρίς όνομα που συμβάλουν ΕΝΕΡΓΑ και ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ στον τόπο τους. Χωρίς διατυπανισμούς και απεχθανόμενοι την επευφημία. Με μια οικονομία ισχυρή και ένα όνομα που κάνει περήφανη τη Σύρο.
Που ακόμα και σήμερα οι εργαζόμενοι τους, έχουν να που μόνο καλά λόγια για αυτούς τους αναφέρουν όχι ως εργοδότες τους άλλα ως οικογένεια τους. Αυτό που τους ξεχωρίζει όμως είναι ότι παραμένουν παρ' όλη την ιστορία πίσω τους, παρ' όλη την δόξα, τον πλούτο τις τιμές και τα έργα τους, παραμένουν απλοί άνθρωποι.
Ξέρετε πόσο δύσκολο είναι αυτό σήμερα; Ξέρετε πόσο δύσκολο είναι να έχεις να διαχειριστείς πιέσεις εταιριών, τραπεζών, επιταγές, τόκους, πολλά χρήματα που αλλάζουν χέρια τόσο γρήγορα που δεν προλαβαίνεις να τα δεις και ανάμεσα σε όλα αυτά κακοπληρωτές, εξυπνάκηδες που μια ζωή προσπαθούν να κοροϊδέψουν τον έμπορο. Ξέρετε πόσο δύσκολο είναι να έχεις να διαχειριστείς την επιτυχία μαζί με την αποτυχία. Ξέρετε πόσο δύσκολο είναι να έχεις ένα προσωπικό 40-50 ατόμων και μερικές άλλες εκατοντάδες συνεργάτες στα νησιά που δεν τους βλέπεις πάρα μόνο με δύσκολα, επίπονα, ταξίδια που μοιάζουν με οδύσσειες. Και παρ' όλα αυτά να μένεις άνθρωπος. Καλός άνθρωπος. Ευγενικός. Σωστός και …απλός. Θέλει πιστέψτε με μεγάλη ψυχή. Ακόμα πιο μεγάλη καρδιά για να το πετύχεις αυτό. Ψυχή όλων των προαναφερθέντων από την ιστορία που σας διηγήθηκα πριν ως σήμερα παραμένει ένας άνθρωπος.
Ο Κύριος Παναγιώτης Κρυστάλλης.
Ένας άνθρωπος χαμηλών τόνων, ήρεμος, ψύχραιμος. Απείρως λογικός και εξαιρετικά νοήμων.
Ο κύριος Παναγιώτης Κρυστάλλης είναι ένας άνθρωπος που ανήκει σε εκείνη την γενιά των ηρωικών τολμηρών ονειροπόλων και οραματιστών που δημιούργησαν το θαύμα του Μάντσεστερ της Μεσογείου, της Βιομηχανικής Ερμούπολης.
Ένας άνθρωπος που ο ίδιος και η αξιοσέβαστη οικογένεια του συνεχίζουν την εμπορική τους δραστηριότητα με ήθος απαράμιλλο, με ανθρωπισμό, με ευγένεια και ποιότητα.
Έχω την τιμή να γνωρίζω και να έχω μια ασβέστη οικογενειακή φιλία και αλληλοεκτίμηση με τα μέλη της οικογένειας αυτής.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ:
ΕΝΑ ΘΕΡΜΟ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ στην οικογένεια Κρυστάλλη, και ένα ακόμα θερμότερο ευχαριστώ στον κύριο Παναγιώτη Κρυστάλλη, τον υιό του Νίκο καθώς και στον κ. Δημήτρη Παπαγούνα, για τις ουσιαστικές ενέργειες και επεμβάσεις τους για την διάθεση του προσωπικού της υλικού, των αρχείων της, της ελευθερίας κινήσεων μου μέσα στους χώρους του εργοστασίου και των επιχειρήσεων τους έτσι ώστε να μπορέσω να ερευνήσω να καταγράψω και να αποτυπώσω όσα είδατε στην ειδική εκδήλωση αφιέρωμα και όσα διαβάσατε σε αυτό το άρθρο.
Link για ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ ΟΛΟΚΛΗΡΗΣ ΤΗΣ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ με εκτενές ρεπορτάζ και φωτογραφίες από την εκδήλωση ΕΔΩ.
ΠΗΓΕΣ:
Πολύ χρήσιμο βοήθημα υπήρξε το Βιβλίο του αείμνηστου Αντώνη Μαρκουλή καθώς παραμένει ως σήμερα το μοναδικό βιβλίο που εξιστορεί με αυθεντικότητα όλα όσα συνέβησαν στην Κλωστοϋφαντουργία της Ερμούπολης.
Άλλες πήγες που βοήθησαν πολύ στην ερεύνα ήταν οι παρακάτω:
Προσωπικές έρευνες, συνεντεύξεις με εργαζόμενους στην κλωστοϋφαντουργία της Σύρου.
Το Βιομηχανικό Μουσείο της Ερμούπολης.
Ιωάννης Τραυλός - Αγγελική Κόκκου, Ερμούπολη, (έκδοση Εμπορικής Τραπέζης της Ελλάδος) 1980,
Γιάννης Δεκαβάλλας - Τα Απομνημονεύματα ενός δημάρχου Ερμούπολη 2017
Η Βιομηχανία της Ερμούπολης, τέλη 19ου αιώνα -1940 [The Industry of Hermoupolis]